Exámenes de selectividad de Latín

Tácticas militares de César en el territorio de los belgas y decisión del senado a petición de aquel.

Caesar in Belgis omnium legionum hiberna constituit. Eo duae omnino civitates ex Britannia obsides miserunt, reliquae neglexerunt. His rebus gestis, ex litteris Caesaris dierum viginti supplicatio a senatu decreta est.

La plebe romana secunda los sediciosos planes de Catilina.

Neque solum illis aliena mens erat qui conscii coniurationis fuerant, sed omnino cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat. Id adeo more suo videbatur facere.

Costumbres de los britanos.

Ex eis omnibus longe sunt humanissimi qui Cantium incolunt, quae regio est maritima omnis, neque multum a Gallica differunt consuetudine. Interiores plerique frumenta non serunt, sed lacte et carne vivunt.

Entre los cómplices de Catilina hay también mujeres, como Sempronia.

Sed in iis erat Sempronia, quae multa saepe virilis audaciae facinora conmiserat. Haec mulier genere atque forma, praeterea viro, liberis satis fortunata fuit; litteris Graecis et Latinis docta.

César hace avanzar la caballería para que observe las maniobras del enemigo.

Postero die castra ex eo loco movent. Idem facit Caesar, equitatumque omnem ad numerum quattuor milium, quem ex omni provincia et Aeduis atque eorum sociis coactum habebat, praemittit.

Origen y carácter violento de Lucio Catilina.

L. Catilina, nobili genere natus, fuit magna vi et animi et corporis, sed ingenio malo pravoque. Huic ab adulescentia bella intestina, caedes, rapinae, discordia civilis grata fuere, ibique iuventutem suam exercuit.

Ariovisto acampa cerca de César para interceptar víveres.

Eodem die castra promovit et milibus passuum sex a Caesaris castris sub monte consedit. Postridie eius diei praeter castra Caesaris suas copias traduxit et milibus passuum duobus ultra eum castra fecit.

Tras el discurso de César, Marco Porcio Catón se dirige a los senadores.

Pro his nos habemus luxuriam atque avaritiam, publice egestatem, privatim opulentiam; laudamus divitias, sequimur inertiam; inter bonos et malos discrimen nullum; omnia virtutis praemia ambitio possidet.

Ibi praesidium ponit et in altera parte fluminis Q. Titurium Sabinum legatum cum sex cohortibus relinquit: castra in altitudinem pedum XII vallo fossaque duodeviginti pedum munire iubet.

Dum ea Romae geruntur, Catilina ex omni copia, quam et ipse adduxerat et Manlius habuerat, duas legiones instituit, cohortis pro numero militum conplet.

Igitur domi militiaeque boni mores colebantur; concordia maxuma, minuma avaritia erat; ius bonumque apud eos non legibus magis quam natura valebat. Iurgia, discordias, simultates cum hostibus exercebant, cives cum civibus de virtute certabant.

Dum haec in Hispania geruntur, C. Trebonius legatus, qui ad oppugnationem Massiliae relictus erat, duabus ex partibus aggerem, vineas turrisque ad oppidum agere instituit.

Huiusce modi oratione habita, Marius, postquam plebis animos arrectos videt, propere commeatu, stipendio, armis aliisque utilibus navis onerat; cum his A. Manlium legatum proficisci iubet.

Salustio describe las virtudes de los antiguos romanos, cuyos jóvenes estaban más inclinados a las hazañas bélicas que a las diversiones.

Iam primum iuventus, simul ac belli patiens erat, in castris per laborem usum militiae discebat magisque in decoris armis et militaribus equis quam in scortis atque conviviis lubidinem habebant. Igitur talibus viris non labor insolitus, non locus ullus asper aut arduus erat, non armatus hostis formidulosus.

Tras divorciarse de Octavia, hermana de Octaviano o Augusto, y casarse con Cleopatra, Marco Antonio es vencido en Accio. Después de huir a Egipto, la reina y él se suicidan.

Antonius, repudiata sorore Octaviani, Cleopatram reginam Aegypti duxit uxorem. Victus est ab Augusto navali pugna clara et inlustri apud Actium, qui locus in Epiro est. Ex qua fugit in Aegyptum et, desperatis rebus, cum omnes ad Augustum transirent, ipse se interemit. Cleopatra sibi aspidem admisit et veneno eius extincta est.

La felicidad consiste en disfrutar de una vida sencilla.

Vitam quae faciant beatiorem,
iucundissime Martialis, haec sunt:
vires ingenuae, salubre corpus;
prudens simplicitas, pares amici;
convictus facilis, sine arte mensa;
somnus qui faciat breves tenebras;
quod sis esse velis nihilque malis.
Summum nec metuas diem nec optes.

Catulo invita a cenar a su amigo Fabulo, siempre que este prepare todo el banquete.

Cenabis bene, mi Fabulle, apud me
paucis, si tibi di favent, diebus,
si tecum attuleris bonam atque magnam
cenam, non sine candida puella
et vino et sale et omnibus cachinnis.
Haec si, inquam, attuleris, venuste noster,
cenabis bene, nam tui Catulli
plenus sacculus est aranearum.

Una gran tormenta desborda el río Segre y destroza los puentes, dejando incomunicado al ejército de César.

Accidit etiam repentinum incommodum. Tanta enim tempestas cooritur ut numquam illis locis maiores aquas fuisse constaret. Tum autem ex omnibus montibus nives proluit ac summas ripas fluminis superavit pontisque ambos quos C. Fabius fecerat uno die interrupit. Quae res magnas difficultates exercitui Caesaris attulit.

Sucede a Rómulo el rey Numa Pompilio quien, a las virtudes guerreras del pueblo romano, incorpora un hondo sentido de la religión y de la justicia.

Succedit Romulo Numa, quem Romani petiverunt ob inclitam eius religionem. Ille sacra et caerimonias omnemque cultum deorum docuit. Ille pontifices, augures, ceteraque sacerdotia creavit annumque in duodecim menses discripsit. Eo denique ferocem populum redegit ut imperium religione atque iustitia gubernaret.

El historiador recuerda su juventud, en la que se dedicó a la política en medio de la corrupción, el ansia de dinero y de poder.

Sed ego adulescentulus initio, sicuti plerique, studio ad rem publicam latus sum, ibique mihi multa adversa fuere. Nam pro pudore, pro abstinentia, pro virtute audacia, largitio, avaritia vigebant. Quae tametsi animus aspernabatur insolens malarum artium, tamen inter tanta vitia inbecilla aetas ambitione corrupta tenebatur.

El poeta Catulo se propone mantenerse fuerte ante el final de su relación.

Vale, puella, iam Catullus obdurat,
nec te requiret nec rogabit invitam.
At tu dolebis, cum rogaberis nulla.
Scelesta, vae te, quae tibi manet vita?
Quis nunc te adibit? Cui videberis bella?
Quem nunc amabis? Cuius esse diceris?
Quem basiabis? Cui labella mordebis?
At tu, Catulle, destinatus obdura.

Tras vencer en las guerras civiles Julio César regresa a Roma y cae asesinado por una conjuración de senadores en los idus de marzo.

Inde Caesar, bellis civilibus toto orbe compositis, Romam rediit. Agere insolentius coepit et contra consuetudinem Romanae libertatis. Cum paene tyrannica faceret, coniuratum est in eum a sexaginta vel amplius senatoribus equitibusque Romanis. Ergo Caesar, cum senatus die inter ceteros venisset ad curiam, tribus et viginti vulneribus confossus est.

Viriato, caudillo de los lusitanos, cae asesinado por sus propios hombres, pero el general romano Cepión se niega a satisfacer la recompensa amparándose en que Roma no paga a traidores.

Viriathus a suis interfectus est, cum quattuordecim annis in Hispanias adversus Romanos movisset. Pastor primo fuit, mox latronum dux, postremo tantos ad bellum populos concitavit, ut adsertor contra Romanos Hispaniae putaretur. Et cum interfectores eius praemium a Caepione consule peterent, responsum est numquam Romanis placuisse imperatores a suis milites militibus interfici.

Catulo invita a su amada Lesbia al disfrute de la vida y del amor sin que les importen las críticas se los ancianos.

Vivamus, mea Lesbia, atque amemus
rumoresque senum severiorum
omnes unius aestimemus assis!
Soles occidere ac redire possunt:
nobis cum semel occidit brevis lux,
nox est perpetua una dormienda.
Da mi basia mille, deinde centum,
dein mille altera, dein secunda centum,
deinde usque altera mille, deinde centum.

Hannibal, relicto in Hispania fratre Hasdrubale, Pyrenaeum transiit. Alpes, adhuc ea parte invias, sibi patefecit. Traditur ad Italiam LXXX milia peditum, X milia equitum, septem et XXX elephantos adduxisse. Interea multi Ligures et Galli Hannibali se coniunxerunt. Sempronius Gracchus ex Sicilia exercitum Ariminum traiecit.

Passer mortuus est meae puellae,
passer, deliciae meae puellae,
quem plus illa oculis suis amabat.
Nam mellitus erat suamque norat
ipsam tam bene quam puella matrem,
nec sese a gremio illius movebat,
sed circumsiliens modo huc modo illuc
ad solam dominam usque pipiabat.

César se empeña en hacer la guerra.

Erant hae difficultates belli gerendi quas supra ostendimus, sed tamen multa Caesarem ad id bellum incitabant: iniuria retentorum equitum Romanorum, rebellio facta post deditionem, defectio obsidibus, tot civitatum coniuratio…

Modo de vida de los germanos. Reparto anual de tierras.

Germani agriculturae non student maiorque pars eorum victus in lacte, caseo, carne consistit. Neque quisquam agri fines habet proprios; sed magistratus ac principes in annos singulos gentibus agros attribuunt atque anno post alio transire cogunt.

Tras diez años de asedio, la ciudad de Troya es tomada por los aqueos gracias al caballo lleno de guerreros que consiguieron introducir en la ciudad.

Achivi per decem annos Troiam obsidebant, cum Epeus equum mirae magnitudinis ligneum fecit in eoque se occultaverunt Menelaus, Ulixes et multi alii. Troiani equum in arcem duxerunt. Noctu Achivi ex equo exierunt et portarum custodes occiderunt sociosque, signo dato, receperunt.

Séneca se despide de sus amigos y de su mujer antes de suicidarse, pero su esposa decide suicidarse junto con él, y los dos se abren a la vez las venas del brazo.

Ubi haec atque talia disseruit, complectitur uxorem et rogat ut temperaret dolori et desiderium mariti solaciis honestis toleraret. Illa tamen manum percussoris exposcit et eodem ictu bracchia ferro exsolvunt. Seneca, quoniam senile corpus lenta effugia sanguini praebebat, crurum venas quoque abrumpit.

Cum Daedalus, vir magni ingenii, in insula Creta exsularet, Cretae tyranno magnum aedificium, quod Labyrinthum vocabatur, construxit. Inclusus postea a tyranno in Labyrintho cum filio suo, pinnis et cera alas facit, umeris aptat et carcerem relinquit. Pater filiusque evolant, sed alarum cera liquescit et puer in undas cadit.

Thales, unus septem Graeciae sapientium, multas res utiles docuit homines, qui adhuc eas ignorabant. Cum in Aegyptum navigaret, pyramidum umbram observans, earum altitudinem supputavit. Reges principesque in magna aestimatione Thaletem habebant et a sapiente saepe in omnibus rebus adiuvabantur.

Adriano.

Pacem tamen omni imperii sui tempore habuit, semel tantum per praesidem dimicavit. Orbem Romanum circumiit; multa aedificavit. Facundissimus Latino sermone, Graeco eruditissimus fuit. Non magnam clementiae gloriam habuit, diligentissimus tamen circa aerarium et militum disciplinam.

Espartaco.

Anno urbis Romae sexcentesimo septuagesimo octavo […] in Italia novum bellum subito commotum est. Septuaginta enim et quattuor gladiatores ducibus Spartaco, Crixo et Oenomao effracto Capuae ludo, fugerunt. […] multis ducibus et duobus simul Romanorum consulibus victis.

Anco Marcio.

Post hunc Ancus Marcius, Numae ex filia nepos, suscepit imperium. Contra Latinos dimicavit, Aventinum montem civitati adiecit et Ianiculum. Apud ostium Tiberis civitatem supra mare sexto decimo miliario ab urbe Roma condidit. Vicesimo et quarto anno imperii morbo periit.

Armenia.

Armeniam, quam occupaverant Parthi, recepit, Parthomasiri occiso, qui eam tenebat. […] Usque ad Indiae fines et mare Rubrum accessit atque ibi tres provincias fecit, Armeniam, Assyriam, Mesopotamiam, cum his gentibus, quae Madenam attingunt. Arabiam postea in provinciae formam redegit.

Segunda guerra civil.

Mox Caesar Alexandriam venit. Ipsi quoque Ptolomaeus parare voluit insidias, qua causa bellum regi inlatum est. Victus in Nilo periit inventumque est corpus eius cum lorica aurea. Caesar Alexandria potitus regnum Cleopatrae dedit, Ptolomaei sorori, cum qua consuetudinem stupri habuerat.

Instauración del consulado.

Hinc consules coeperunt, pro uno rege duo, hac causa creati, ut, si unus malus esse voluisset, alter, habens potestatem similem, eum coerceret. Et placuit ne imperium longius quam annum haberent, ne per diuturnitatem potestatis insolentiores redderentur, sed civiles semper essent.

Ceteri noctu cum fidem deorum implorarent, Nauplius audivit sensitque tempus venisse ad persequendas filii sui Palamedis iniurias. Itaque tamquam auxilium eis afferret, facem ardentem eo loco extulit, quo saxa acuta et locus periculosissimus erat; illi naves eo duxerunt.

Los britanos dispersos pelean desde una posición fortificada en sus bosques impidiendo el acceso a los romanos. La legión VII los expulsa de allí.

Ipsi ex silvis rari propugnabant nostrosque intra munitiones ingredi prohibebant. At milites legionis septimae, testudine factā et aggere ad munitiones adiecto, locum ceperunt eosque ex silvis expulerunt, paucis vulneribus acceptis.

La desolación y los gemidos de las mujeres resuenan en el palacio de Príamo y llegan al cielo.

At domus interior gemitu miseroque tumultu
miscetur penitusque cavae plangoribus aedes
femineis ululant: ferit aurea sidera clamor;
tum pavidae tectis matres ingentibus errant.

Tras una salida de los romanos, los britanos son derrotados y su caudillo Lugotorix es capturado. Informado de ello, Casivellauno pide negociar la rendición.

Nostri, eruptione factā, multis eorum interfectis, capto etiam nobili duce Lugotorige, suos incolumes reduxerunt. Cassivellaunus, hoc proelio nuntiato, vastatis finibus, maxime etiam permotus defectione civitatum, legatos per Atrebatem Commium de deditione ad Caesarem mittit.

Se consuma la pasión de Dido y Eneas y ella ya no la oculta.

Ille dies primus leti primusque malorum
causa fuit; neque enim specie famāve movetur
nec iam furtivum Dido meditatur amorem:
coniugium vocat, hoc praetexit nomine culpam.

Tras la asamblea, los dirigentes de las ciudades van junto a César y le piden negociar su salvación.

Eo concilio dimisso, idem principes civitatum, qui ante fuerant, ad Caesarem reverterunt petieruntque ut sibi in occulto de sua omniumque salute cum eo agere liceret. Ea re impetrata, sese omnes flentes Caesari ad pedes proiecerunt.

El único enemigo de Roma está dentro de casa.

Nulla enim est natio, quam pertimescamus, nullus rex, qui bellum populo Romano facere possit. Omnia sunt externa unius virtute terra marique pacata: domesticum bellum manet, intus insidiae sunt, intus inclusum periculum est, intus est hostis.

Quas regiones Menapii incolebant et ad utramque ripam fluminis agros, aedificia vicosque habebant; sed, tantae multitudinis adventu perterriti, ex iis aedificiis quae trans flumen habuerant demigraverunt et, cis Rhenum dispositis praesidiis, Germanos transire prohibebant.

Aut pelago Danaum insidias suspectaque dona
praecipitare iubent subiectisque urere flammis,
aut terebrare cavas uteri et temptare latebras.
Scinditur incertum studia in contraria vulgus.

César dispone sus tropas para enfrentarse al enemigo.

Postquam id animadvertit, copias suas Caesar in proximum collem subducit equitatumque, qui sustineret hostium impetum, misit. Ipse interim triplicem aciem instruxit legionum quattuor.

Nuestros antepasados no toleraron a los revolucionarios.

P. Scipio Ti. Gracchum mediocriter labefactantem statum rei publicae privatus interfecit: Catilinam orbem terrae caede atque incendiis vastare cupientem nos consules perferemus?

Cicerón envía una carta a César.

Mittuntur ad Caesarem confestim a Cicerone litterae, magnis propositis praemiis, si pertulissent; obsessis omnibus viis missi intercipiuntur. Noctu turres centum viginti excitantur incredibile celeritate.

Catilina tiene su campamento en Etruria, pero él sigue en Roma.

Castra sunt in Italia contra populum Romanum in Etruriae faucibus conlocata, crescit in dies hostium numerus; eorum autem castrorum imperatorem ducemque hostium intra moenia atque adeo in senatu videtis.

Los soldados de César rechazan a los britanos.

Nostri, simul in arido constiterunt, suis omnibus consecutis, in hostes impetum fecerunt atque eos in fugam dederunt; neque longius prosequi potuerunt, quod equites cursum tenere atque insulam capere non potuerant. Hoc unum ad pristinam fortunam Caesari defuit.

Laoconte advierte a los troyanos del peligro del caballo de Troya.

Creditis avectos hostes? Aut ulla putatis
dona carere dolis Danaum? Sic notus Ulixes?
Aut hoc inclusi ligno occultantur Achivi,
aut haec in nostros fabricata est machina muros.

Mandubii cum liberis atque uxoribus exire coguntur. Hi cum ad munitiones Romanorum accessissent, flentes, omnibus precibus orabant ut se, in servitutem receptos, cibo iuvarent. At Caesar, dispositis in vallo custodibus, recipi prohibebat.

Est mihi iucunda in malis et grata in dolore vestra erga me voluntas; sed eam deponite atque de vobis ac de vestris liberis cogitate. Mihi si haec condicio consulatus data est, ut omnes acerbitates, omnes dolores cruciatusque perferrem, feram non solum fortiter, verum etiam libenter.

El rey Numa instituye el ordenamiento jurídico y edifica el templo de Jano, señal de paz o de guerra en la ciudad.

Auspiciis missis, declaratus rex, Numa de templo descendit. Vrbem nouam, conditam ui et armis, eam iure legibusque ac moribus de integro condere parat. Ianum ad infimum Argiletum indicem pacis bellique fecit: apertus, in armis esse ciuitatem, clausus, pacatam significabat.

Rómulo constituye el senado de Roma y resuelve drásticamente la carencia de población femenina en la nueva ciudad.

La Segunda Guerra Púnica surge a raíz del sitio de Sagunto, llevado a cabo por Aníbal, pese a la advertencia de los romanos.

Bellum Punicum secundum illatum est per Hannibalem, qui Saguntum, Hispaniae ciuitatem Romanis amicam, oppugnare aggressus est. Huic Romani per legatos denuntiauerunt, ut bello abstineret. Is legatos admittere noluit. Romani etiam Carthaginem miserunt. Dura responsa a Carthaginiensibus data sunt.

La llegada de dos legiones enviadas por César desmonta los planes de ataque de los tréveros.

Dum haec a Caesare geruntur, Treueri, magnis peditatus equitatusque copiis coactis, Labienum cum una legione, quae in eorum finibus hiemauerat, adoriri parabant; iamque ab eo non longius bidui uia aberant, cum duas legiones uenisse missu Caesaris cognoscunt.

Servio Galba, después de algunos combates favorables, organiza a las cohortes de la duodécima legión para pasar el invierno.

Cum in Italiam proficisceretur Caesar, Seruium Galbam cum legione XII in Nantuates, Veragros Sedunosque misit. Galba, secundis aliquot proeliis factis, constituit cohortes duas in Nantuatibus collocare et cum reliquis eius legionis cohortibus in uico Veragrorum, qui appellatur Octodurus, hiemare.

El mal tiempo paraliza los combates en Britania.

César se reúne con sus tropas.

Secutae sunt continuos complures dies tempestates quae et nostros in castris continerent et hostem a pugna prohiberent. Interim barbari nuntios in omnes partes dimiserunt paucitatemque nostrorum militum suis praedicaverunt […].

Los britanos buscan aliados para luchar contra los romanos.

Virtudes del emperador Tito.

Tito hereda el imperio de su padre Vespasiano.

Huic Titus filius successit, qui et ipse Vespasianus est dictus: vir omnium virtutum genere mirabilis adeo ut «amor et deliciae humani generis» diceretur; facundissimus, bellicosissimus, moderatissimus [fuit]. Causas Latine egit, poemata et tragoedias Graece composuit.

Tito gobierna con generosidad.

Se prepara una flota contra la escuadra de César.

Los enemigos de César preparan una flota.

Multa huc minora navigia addunt ut ipsa multitudine nostra classis terreatur. […] Certas sibi deposcit naves Domitius atque has colonis pastoribusque quos secum adduxerat complet. Sic omnibus rebus instructa classe magna fiducia ad nostras naves procedunt […].

La flota de César se prepara para la batalla.

El cónsul Marcelo ataca a los galos del norte de Italia.

El cónsul Marcelo toma el cargo y prepara la campaña militar.

Tum Marcellus cum parva manu equitum dimicavit et regem Gallorum […] manu sua occidit. Postea cum collega ingentes copias Gallorum peremit, Mediolanum expugnavit, grandem praedam Romam pertulit. Ac triumphans Marcellus spolia Galli stipiti imposita umeris suis vexit.

Marcelo acaba su consulado.

Los soldados de César resisten ante las tropas de Pompeyo soportando grandes penalidades.

Las tropas de Pompeyo disponen de gran abundancia de recursos.

Ipse [Caesar] autem, consumptis omnibus longe lateque frumentis, summis erat in angustiis. Sed tamen haec singulari patientia milites ferebant. Recordabantur enim […] se superiore anno in Hispania […] maximum bellum confecisse.

Los soldados de César siguen recordando otras penalidades de una campaña anterior.

Nerón, que quiere suicidarse, requiere la presencia de un gladiador o un sicario.

Nerón acude a casas de sus amigos en busca de refugio.

Verum, clausis omnium foribus, respondente nullo, in cubiculum rediit, unde iam custodes diffugerant, direptis etiam stragulis et amota pyxide veneni; ac statim Spiculum mirmillonem vel quemlibet alium percussorem, cuius manu periret, requisiit.

No acudió nadie, y Nerón marchó corriendo con la intención de lanzarse al Tíber.

César no puede reconstruir los puentes porque una tormenta causa una fuerte crecida del río.

Los enemigos disponían de toda clase de provisiones en la otra ribera del río.

Hae permanserunt aquae dies complures. Conatus est Caesar reficere pontes, sed nec magnitudo fluminis permittebat neque ad ripam dispositae cohortes adversariorum perfici patiebantur; id illis prohibere erat facile ipsius fluminis natura atque aquae magnitudine.

Desde la otra ribera los enemigos arrojan proyectiles.

Petreyo da la señal de combate contra el ejército de Catilina.

Petreyo dispone las tropas.

Sed ubi omnibus rebus exploratis Petreius tuba signum dat, cohortes paulatim incedere iubet. Idem facit hostium exercitus. Postquam eo ventum est unde a ferentariis proelium committi possit, maximo clamore cum infestis signis concurrunt.

Se lucha con extrema violencia.

Las tropas de César desembarcan en Britania envalentonadas por el valor del portaestandarte.

El portaestandarte romano avisa de que los soldados han de seguirlo si no quieren que el estandarte caiga en manos enemigas.

Cum hoc voce magna dixisset, se ex navi proiecit atque in hostes aquilam ferre coepit. Tum nostri, cohortati inter se, ne dedecus admitteretur, ex navi desiluerunt. Alii, cum hos ex proximis navibus conspexissent, hostibus adpropinquaverunt.

Comienza la lucha en la playa entre britanos y romanos.

Alejandro Magno se muestra optimista ante la inminente batalla contra los persas.

Alejandro se prepara para la lucha contra los persas.

Haud alias tam alacrem viderant regem milites, et ex vultu eius interrito certam spem victoriae augurabantur. Atque ille, proruto vallo, exire copias iubet aciemque disponit. In dextro cornu locati sunt equites.

La batalla se desarrolla de forma favorable para los macedonios.

César mantiene a los suyos alejados del combate.

Los helvecios provocan a los soldados de César para entablar combate.

Caesar suos a proelio continebat ac satis habebat in praesentia hostem rapinis, pabulationibus populationibusque prohibere. Ita dies circiter quindecim iter fecerunt, ut inter novissimum hostium agmen et nostrum primum non amplius quinis aut senis milibus passuum interesset.

César demandaba cada día a los heduos el trigo que le habían prometido.

Eneas narra cómo desde la isla de Ténedos dos inmensas serpientes avanzan por el mar.

Laocoonte, sacerdote de Neptuno, inmolaba un enorme toro.

Ecce autem gemini a Tenedo tranquilla per alta
(horresco referens) immensis orbibus angues
incumbunt pelago pariterque ad litora tendunt;
pectora quorum inter fluctus arrecta iubaeque
sanguineae superant undas; pars cetera pontum
pone legit…

Por donde pasan las serpientes se levanta ruido y espuma en el mar.

Caesar ipse noctu progressus milia passuum circiter XII hostium copias conspicatus est. Illi equitatu atque essedis ad flumen progressi, ex loco superiore nostros prohibere et proelium committere coeperunt. Repulsi ab equitatu se in silvas abdiderunt.

Eripitur nobis iam pridem cara puella:
et tu me lacrimas fundere, amice, vetas?
Nullae sunt inimicitiae nisi amoris acerbae:
ipsum me iugula, lenior hostis ero.
Possum ego in alterius positam spectare lacerto?

Coincidiendo con la guerra en África contra Yugurta, algunos pueblos galos y germanos se alzan contra los cónsules Manlio y Cepión, a los que infligen una terrible derrota.

Dum bellum in Numidia contra Iugurtham geritur, consules M. Manlius et Q. Caepio a Cimbris et Teutonis et Tugurinis et Ambronibus, quae erant Germanorum et Gallorum gentes, victi sunt iuxta flumen Rhodanum et ingenti internecione; etiam castra sua perdiderunt.

Esopo se encuentra con un tipo descarado que le lanza una piedra. Esopo se vale de una argucia para que pague su insolencia.

Aesopo quidam petulans lapidem impegerat.
«Tanto» —dixit— «melior!» Assem deinde illi dedit
sic prosecutus: «Plus non habeo, mehercule,
sed unde accipere possis monstrabo tibi.
Ecce dives et potens venit; huic similiter
impinge lapidem, et dignum accipies praemium».

Bruto y Casio se dirigen a Macedonia, donde se apoderan de un amplio contingente de tropas. Augusto y Marco Antonio les siguen para enfrentarse a ellos.

Interea Brutus et Cassius, interfectores Caesaris, ingens bellum moverunt. Erant enim per Macedoniam et Orientem multi exercitus, quos occupaverant. Profecti sunt igitur contra eos Caesar Octavianus Augustus et M. Antonius. Apud Philippos, Macedoniae urbem, contra eos pugnaverunt. Primo proelio victi sunt Antonius et Caesar.

Un lobo y un cordero llegan al mismo río. El primero, movido por el hambre, buscará un motivo de disputa.

Ad rivum eundem lupus et agnus venerant,
siti compulsi. Superior stabat lupus
longeque inferior agnus. Tunc fauce improba
latro incitatus iurgii causam intulit; (…)
Haec fabula scripta est propter illos homines
qui fictis causis innocentes opprimunt.

Reinado de Tarquinio Prisco. Reformas políticas y construcciones civiles que acometió. Anexión a Roma de gran parte del territorio sabino.

Deinde regnum Priscus Tarquinius accepit. Hic numerum senatorum duplicavit, circum Romae aedificavit, ludos Romanos instituit, qui ad nostram memoriam permanent. Vicit idem etiam Sabinos et non parum agrorum sublatum isdem urbis Romae territorio adiunxit, primusque triumphans urbem intravit. Muros fecit et cloacas, Capitolium inchoavit.

El oso hambriento. El hambre aguza el ingenio incluso en los animales: cuando el oso no halla comida en el bosque, lo busca en la playa, sacando del agua cangrejos adheridos a sus patas.

Si quando in silvis ursa desunt copiae,
scopulosum ad litus currit et prendens petram
pilosa crura sensim demittit vado;
quorum inter villos haeserunt cancri simul,
in terram assiliens excutit praedam maris.

Los primeros cónsules de Roma.

Hinc consules coeperunt, pro uno rege duo. Fuerunt igitur anno primo expulsis regibus consules Iunius Brutus et Tarquinius Collatinus, maritus Lucretiae. Sed Tarquinio Collatino statim sublata est dignitas; acepto omni patrimonio suo ex urbe migrauit et loco ipsius factus est Valerius Publicola consul.

Rebelión de gladiadores.

In Italia novum bellum subito commotum est. Septuaginta enim et quattuor gladiatores duce Spartaco fugerunt et per Italiam vagantes paene non levius bellum paraverunt. Sexaginta fere milium armatorum exercitum congregaverunt. Victi sunt in Apulia a Licinio Crasso.

El águila, la gata y la jabalina.

Aquila in sublimi quercu nidum fecerat;
feles cavernam nancta in media pepererat;
sus nemoris cultrix fetum ad imam posuerat.
Tum fortuitum feles contubernium
fraude et scelesta sic evertit malitia.

Guerra de los romanos contra los galos.

Titus Quintius dictator adversus Gallos, qui ad Italiam venerant, missus est. Hi ab urbe quarto miliario trans Anienem fluvium consederant. Ibi nobilissimus de senatoribus iuvenis Lucius Manlius provocantem Gallum occidit. Galli fugati sunt; mox per Sulpicium dictatorem victi sunt.

El rey Servio Tulio.

Postea Servius Tullius suscepit imperium, genitus ex nobili femina, captiva tamen et ancilla. Hic quoque Sabinos subegit. Primus omnium censum ordinavit, qui adhuc per orbem terrarum incognitus erat. Occisus est scelere generi sui Tarquinii Superbi.

El grajo vanidoso y los pavos reales.

Tumens inani graculus superbia,
pennas, pavoni quae deciderant, sustulit
seque exornavit. Deinde, contemnens suos,
se immiscuit pavonum formoso gregi.
Illi impudenti pennas eripiunt avi
fugantque rostris.

Actividad militar de Escipión en África.

Anno quarto decimo posteaquam in Italiam Hannibal venerat, Scipio, qui multa bene in Hispania egerat, consul est factus et in Africam missus. Is in Africa contra Hannonem, ducem Afrorum, pugnat; exercitum eius interficit. Secundo proelio castra capit cum multis militibus.

La serpiente malvada.

Qui fert malis auxilium post tempus dolet.
Gelu rigentem quidam colubram sustulit
sinuque fovit contra se ipse misericors;
namque ut refecta est, necavit hominem protinus.

Hadrianus pacem omni imperii sui tempore habuit. Orbem Romanum circumiit; multa aedificavit. Facundissimus Latino sermone, Graeco eruditissimus fuit. Non magnam clementiae gloriam habuit. Obiit in Campania maior sexagenario. Senatus ei tribuere noluit divinos honores.

Peras imposuit Iuppiter nobis duas:
propriis repletam vitiis post tergum dedit,
alienis ante pectus suspendit gravem.
Hac re videre nostra mala non possumus;
alii simul delinquunt, censores sumus.

Successit huic Nero, Caligulae avunculo suo simillimus, qui Romanum imperium et deformavit et diminuit. Infinitam senatus partem interfecit; bonis omnibus hostis fuit. Parricidia multa commisit. Urbem Romam incendit, ut spectaculi eius imaginem cerneret.

Muli gravati sarcinis ibant duo:
unus ferebat fiscos cum pecunia,
alter tumentes multo saccos hordeo.
Ille onere dives celsa it cervice eminens;
comes quieto sequitur et placido gradu.

Los romanos declaran la guerra a los tarentinos y estos piden ayuda a Pirro.

Eodem tempore Tarentinis, qui iam in ultima Italia sunt, bellum indictum est, quia legatis Romanorum iniuriam fecerant. Hi Pyrrhum, qui ex genere Achillis originem trahebat, contra Romanos in auxilium poposcerunt. Is mox ad Italiam uenit, tumque primum Romani cum transmarino hoste dimicauerunt.

El general Licinio Craso es derrotado y muerto durante la guerra contra los partos.

Circa eadem tempora, Licinius Crassus, collega Pompeii Magni, contra Parthos missus est et, cum circa Carras contra omen et auspicia dimicauisset, a Surena duce uictus, ad postremum interfectus est cum filio, clarissimo iuuene. Reliquiae exercitus per Cassium quaestorem seruatae sunt.

Ulises llega a la isla del cíclope Polifemo.

Inde Ulixes in insulam Cyclopis Polyphemi uenit. Hic media fronte unum oculum habebat et carnem humanam epulabatur. Is, postquam pecus in speluncam redegerat, molem saxeam ingentem ad ianuam opponebat. Is Ulixem cum sociis inclusit sociosque eius consumere coepit. Ulixes uino eum inebriauit.

Los marselleses piden ayuda a los albicos y hacen preparativos para resistir el asedio de la ciudad.

His mandatis acceptis, Massilienses portas Caesari clauserunt; Albicos, barbaros homines, qui montes supra Massiliam incolebant, uocauerunt; frumentum ex finitimis regionibus atque ex omnibus castellis in urbem conuexerunt; armorum officinas in urbe instituerunt; muros, portas et classem reficiebant.

Dum haec apud Caesarem geruntur, Labienus Lutetiam proficiscitur. Id est oppidum Parisiorum, quod positum est in insula fluminis Sequanae. Huius aduentu ab hostibus cognito, magnae copiae ex finitimis ciuitatibus conuenerunt. Summa imperii traditur Camulogeno Aulerco, qui propter singularem scientiam rei militaris ad eum honorem euocatus est.

Homines antea ab immortalibus ignem petebant neque in perpetuum seruare sciebant; Prometheus postea ignem in ferula detulit in terras, hominibusque monstrauit cinere eum seruare. Ob hanc rem Mercurius, Iouis iussu, deligauit eum in monte Caucaso ad saxum clauis ferreis et aquilam apposuit, quae cor eius exedebat.

Alcíone se suicida tras la muerte de su marido Céix y ambos se transforman en aves.

Ceyx cum in naufragio periisset, Alcyone, uxor eius, propter amorem ipsa se in mare praecipitavit; deorum misericordiā ambo in aves sunt mutati quae alcyones dicuntur. Hae aves nidum in mari septem diebus faciunt hiberno tempore. Mare his diebus tranquillum est.

César envía al legado Fabio a Hispania para ocupar los Pirineos y desalojar de allí a una guarnición enemiga.

Dum haec parat atque administrat, Fabium legatum cum legionibus III, quas Narbone circumque ea loca disposuerat, in Hispaniam praemittit celeriterque saltus Pyrenaeos occupari iubet. Reliquas legiones, quae longius hiemabant, subsequi iubet. Fabius, ut erat imperatum, celeritate praesidium ex saltu deiecit.

La sabiduría es el bien supremo al que el hombre puede aspirar.

Quid enim est (per deos!) optabilius sapientiā, quid praestantius, quid homini melius, quid homine dignius? Hanc igitur qui expetunt, philosophi nominantur, nec quicquam aliud est philosophia praeter studium sapientiae. Sapientia autem est rerum divinarum et humanarum scientia.

El general ateniense Ifícrates siempre actuó con inteligencia y fue artífice de muchas innovaciones militares.

Iphicrates Atheniensis non tam magnitudine rerum gestarum quam disciplinā militari nobilitatus est. Multum vero in bello est versatus, saepe exercitibus praefuit, nusquam culpā male rem gessit, semper consilio vicit tantumque valuit, ut multa in re militari meliora fecerit.

Evandro llega al Lacio y se establece en la colina del Palatino.

Regnante Fauno, Evander, Mercurii et Carmentis filius, simul cum matre eodem venit. Evander ob singularem eruditionem brevi tempore in familiaritatem Fauni se insinuavit atque, ab eo hospitaliter exceptus, non parvum agri accepit in eo monte quem postea nos Palatium diximus.

Gracias a su inteligencia y estudio, Lúculo se convirtió en un hábil magistrado y general.

Magnum ingenium L. Luculli magnumque optimarum artium studium. In Asiam quaestor profectus, ibi per multos annos admirabili quadamlaude provinciae praefuit. Post ad Mithridaticum bellum missus a senatu, non modo opinionem vicit quae de virtute eius erat, sed etiam gloriam superiorum.

Cicerón, camino del exilio, transmite a su amigo Ático su dolor y su afecto.

Terentia tibi maximas agit gratias. Ego vivo miserrimus et maximo dolore conficior. Ad te quid scribam nescio: si enim es Romae, iam me assequi non potes. Tantum te oro ut eodem amore sis; ego enim idem sum. Cura ut valeas.

Algunos datos sobre la vida de Terencio.

Publius Terentius Afer, Carthagine natus, servivit Romae Terentio Lucano senatori, a quo ob ingenium et formam manu missus est. Quidam captum esse existimant. Hic cum multis nobilibus familiariter vixit, sed maxime cum Scipione Africano et Caio Laelio.

Postridie Caesar, priusquam se hostes ex terrore ac fugā reciperent, in fines Suessionum, qui proximi Remis erant, exercitum duxit et ad oppidum Noviodunum contendit. Interim omnis Suessionum multitudo in oppidum proximā nocte convenit. Celeritate Romanorum permoti, legatos ad Caesarem mittunt.

Successit ei Traianus, natus Italicae in Hispaniā, familiā antiquā magis quam clarā. Nam pater eius primum consul fuit. Romani imperii, quod post Augustum defensum magis fuerat quam ampliatum, fines longe lateque diffudit. Daciam, Decibalo victo, subegit.

Escipión derrota a Aníbal y regresa triunfal a Roma.

Interea proelium ab utroque duce instructum est. Scipio victor recedit. Post id certamen pax cum Carthaginiensibus facta est. Scipio Romam rediit, atque Africanus ex eo appellari coeptus est.

Tisbe encuentra a Píramo moribundo.

vulnera supplevit lacrimis fletumque cruori
miscuit et gelidis in vultibus oscula figens
“Pyrame,” clamavit, “quis te mihi casus ademit?
Pyrame, responde!”

Tarquinio Prisco y sus primeras acciones.

Deinde regnum Priscus Tarquinius accepit. Hic numerum senatorum duplicavit, circum Romae aedificavit, ludos Romanos instituit, qui ad nostram memoriam permanent. Primus triumphans urbem intravit.

Tisbe huye de casa y acude al lugar acordado.

Callida per tenebras versato cardine Thisbe
egreditur fallitque suos adopertaque vultum
pervenit ad tumulum dictaque sub arbore sedit.
Audacem faciebat amor.

Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, Ardeam oppugnans imperium perdidit. Nam cum filius eius Lucretiam stupravisset eaque de iniuria marito et patri et amicis questa fuisset, in omnium conspectu se occidit.

Haud mora, constituunt diversis partibus ambae
et gracili geminas intendunt stamine telas:
utraque festinant cinctaeque ad pectora vestes
bracchia docta movent, studio fallente laborem.

Missus adversus eum consul Bestia, corruptus regis pecunia, pacem cum eo flagitiosissimam fecit, quae a senatu improbata est. Postea missus est Metellus consul. Iugurtham variis proeliis vicit.

Bis sex caelestes medio Iove sedibus altis
augusta gravitate sedent; sua quemque deorum
inscribit facies: Iovis est regalis imago;

Dum haec geruntur, Cassivellaunus ad Cantium nuntios mittit et eis imperat ut castra navalia de improviso oppugnet. Nostri suos incolumes reduxerunt. Cassivellaunus, vastatis finibus, legatos de deditione ad Caesarem mittit. Caesar, cum constituisset hiemare in continente propter repentinos Galliae motus, obsides imperat.

Traianus Armeniam, quam occupaverant Parthi, recepit, Parthomasire occiso. Usque ad Indiae fines et mare Rubrum accessit atque ibi tres provincias fecit. In mari Rubro classem instituit ut per eam Indiae fines vastaret. Gloriam militarem civilitate et moderatione superavit, inmunitates civitatibus tribuens.

Los galos tienen rodeado el campamento de César; algunos soldados proponen una solución desesperada.

Cum iam hostes instarent et vallum scindere coepissent, P. Sextius et C. Volusenus ad Caesarem accurrunt; ii proponunt huic ut omnes milites ex castris erumpant atque omnem spem in virtute ponant.

Antes despreciaba el estudio de las letras y no comprendía su valor.

Patrem non audivi, cum me ad studium litterarum hortabatur! Sed tum litteras et studiosos litterarum despiciebam. Poetas sicut homines otiosos habebam, praecipue Tibullum, qui vitam rusticam atque otiosam laudabat.

César quiere comunicarse con Quinto Tulio Cicerón, pero los galos han sitiado el campamento de este último; ante esta situación, César decide valerse de uno de sus hombres y le explica cómo debe proceder para llegar hasta Cicerón.

Caesar postulat a quodam ex equitibus suis ut ad Ciceronem epistolam deferat; hanc Graecis litteris conscriptam mittit. Si ipsi tradere non possit, monet ut telum cum epistola deligata intra munitionem castrorum abiciat.

En épocas pasadas el mar estaba infestado de piratas que atacaban a los marinos; solo había una manera de librarse de ellos.

Olim cuncta maria tam infesta erant praedonibus ut nemo navigaret sine maximo periculo. Multi nautae et mercatores a praedonibus abducebantur in servitutem. Solum illi qui magnam pecuniam solvere potuerant servitute liberabantur.

César ha llegado a Britania y el ejército romano se enfrenta a los britanos.

Nostri, simul atque in arido constiterunt, suis omnibus comitibus consecutis, in hostes impetum fecerunt atque eos in fugam dederunt, neque longius prosequi potuerunt, quod equites cursum tenere atque insulam capere non potuerant. Hoc unum ad pristinam fortunam Caesari defuit.

La reina Dido se afana en los preparativos para cenar con Eneas.

Postquam mensae remotae sunt, optima vina apponuntur. Voces per ampla atria resonant. Lucernae accensae de tecto aurato pendent et faces ardentes noctem flammis vincunt. Regina pateram auream poposcit implevitque mero; tum silentio in regia facto Iovem precata est ut ille dies felix esset.

Prima luce hostium equitatus ad castra accedit proeliumque cum nostris equitibus committit. Caesar consulto equites cedere seque in castra recipere iubet; simul ex omnibus partibus castra altiore vallo muniri iubet. Quibus rebus hostes invitati copias traducunt aciemque iniquo loco constituunt.

Haec locutus pius Aeneas patrem in umeros tulit et parvum filium manu tenens domo egressus est. Creusa eos sequebatur. Ita per tenebras vadunt, et Aeneam, quem dudum neque tela neque agmen Graecorum commovebant, nunc omnis aura, omnis sonus terret.

A la llegada de César, los habitantes de la Galia estaban divididos en dos facciones. Los sécuanos, para paliar su situación de inferioridad, siguieron una política de alianzas con otros pueblos.

Cum Caesar in Galliam venit, alterius factionis principes erant Haedui, alterius Sequani. Hi, cum per se minus valerent, quod summa auctoritas antiquitus erat in Haeduis magnaeque eorum erant clientelae, Germanos sibi adiunxerant eosque ad se magnis iacturis pollicitationibusque perduxerant.

Gayo Manlio, uno de los conjurados partidarios de Catilina, envía un mensaje a Marcio Rex, general romano leal al senado y a Cicerón; con dicho mensaje, Manlio pretende explicar las razones de la revuelta de Catilina.

Dum haec Romae geruntur, C. Manlius legatos mittit ad Marcium Regem cum mandatis huiuscemodi: «Deos hominesque testamur, imperator, nos arma neque contra patriam cepisse neque ut periculum aliis faceremus, sed ut corpora nostra tuta essent, quia expertes sumus patria atque fortunis».