«A New Latin Primer», de Maxey y Fay

A New Latin Primer es una obra publicada conjuntamente por Mima Maxey y Marjorie Fay en 1933. Se complementa con Cornelia, de Maxey, y Carolus et Maria, de Fay.

Empezando totalmente desde cero, cada capítulo aumenta un poco la dificultad y va añadiendo más vocabulario (exactamente 554 palabras) y contenidos gramaticales, que van repitiéndose continuamente para que se afiancen. También se incluyen desde el principio dictados y dictados-imitación.

Lo más destacable de estas autoras es que proporcionan textos de una extensión destacable, pero de dificultad muy dosificada, para que se pueda practicar la lectura desde el principio. Aun así, es muy importante no obsesionarse con conocer de antemano toda la gramática que aparece, pues precisamente parte del objetivo es poder entender deduciendo del contexto.

👉 Esta obra es un fantástico complemento para practicar la lectura al vuelo y puede (y debería) hacerse paralelamente al curso de latín desde cero.

1

Salve, discipula. Salve, magistra. Salve, discipule. Salve, magister. Salvete, discipuli. Vale, discipula. Vale, magistra. Valete, discipuli.

Hic est discipulus.

Haec est discipula.

Hic est puer.

Haec est puella.

Hae sunt puellae.

Hi sunt pueri.

Haec est magistra. «Salvete, discipuli, pueri, et puella».

Puer est discipulus. Puella est discipula. Hae sunt discipulae. Hi sunt discipuli.

Haec est puella. Magistra non est puella. Magistra est femina.

Haec est magistra. Haec est femina. Haec est puella. Haec puella est discipula. Haec puella non est magistra.

Haec puella est parva. Haec puella non est parva; haec puella est magna.

Haec puella non est parva; haec puella est alta.

Haec puella est bona. Femina quoque est bona.

Haec puella non est bona.

Haec puella est magna. Magistra quoque est magna.

Haec puella est parva. Puella est pulchra quoque.

¡Suscríbete para más latín, griego, filología...!

2

Hic sunt femina et puer et puella. (Sunt hic; hic non sunt). Haec femina est mater; hic puer est filius et haec puella est filia feminae. Mater est magna, sed filius et filia sunt parvi. Haec mater est bona mater. Haec mater non est mea mater; non est tua mater; est mater pueri et puellae. Haec puella est soror pueri. Hic puer est frater puellae. Hic puer puellam amat. Haec mater filiam amat. Haec puella magistram amat et magistra puellam amat.

Filium et filiam feminae amo. Matrem pueri et puellae amo. Matrem meam quoque amo. Sororem et fratrem et matrem amo. Magistram amo. Estne femina, puella, mater tua?

Ita. Mater mea est.

Haec puella non est soror mea. Soror pueri est. Hic frater est frater puellae; non est frater meus. Haec femina non est mater mea, sed feminam amo. Estne haec magistra mater tua?

Mater mea non est.

Filius feminae est discipulus bonus, et magistra puerum amat. Nunc discipula non est bona. Nunc magistra discipulam non amat.

MAGISTRA: Puellam parvam amo.

PUELLA: Et magistram amo.

MAGISTRA: Mater quoque puellam amat. Amasne puellam?

DISCIPULA: Ita. Puellam amo.

Valete, discipuli.

Vale, magistra.

Salve, puella. Haec est magistra; non est magister. Estne magistra tua bona?

Ita. Bona est.

Estne frater tuus discipulus bonus?

Frater meus est bonus et magnus et altus, sed non est pulcher. Soror mea et frater meus sunt discipuli magistrae bonae.

Valete, discipuli.

3

FEMINA: Salvete, puer et puella. Hic est filius meus; haec est filia mea.

PUER: Haec est mater mea; haec est soror mea.

PUELLA: Haec est mater mea et hic est frater meus.

FEMINA: Amasne magistram, puer?

PUER: Ita. Magistram meam amo.

FEMINA: Estne magistra tua hic?

PUER: Nunc hic non est.

FEMINA: Amasne magistram tuam, puella?

PUELLA: Ita. Magistra est bona et magistram bonam amo.

America est patriamea. Americam amo. America est terra magna. America non est insula. Britannia est insula, Hiberia est insula, Sicilia est insula, Cuba est insula. Italia quoque non est insula. Italia non est patria mea sed Italiam amo. Amasne Italiam? Amasne Britanniam?

America non est insula; est terra magna. Italia et Hispania non sunt terrae magnae sed non sunt insulae. America est patria mea, sed Italia non est patria mea et Britannia non est patria mea. America est patria mea et fama America est magna et fortuna Americae est bona. Americam et famam Americae et fortunam Americae amo.

Haec via est longa. Haec via est via bona et pulchra. Nova quoque est haec via. Haec via non est via antiqua. Hic viae non sunt antiquae. Viae sunt novae. Viam longam amo. Amatne soror tua viam longam? Amatne frater viam longam? Amasne viam longam?

4

Haec via est via antiqua; non est via nova. Italia est terra magna; non est insula. Sunt longae viae in Italia. Hae viae sunt antiquae quoque. Sed nunc viae bonae sunt. Fama Italiae est magna. Fortuna Italiae non est bona. Italia non est patria mea. America est patria mea. Estne America patria tua?

Ita. America est patria mea.

Quis est haec? Puella est haec; magistra haec non est.

Quis est haec puella? Iulia est haec puella.

Ubi est Iulia? In via est Iulia.

Quid habet Iulia? Epistulam habet Iulia.

Cur habet Iulia epistulam? Iulia epistulam habet quod mater Iuliae hic non est. Mater est in Britannia. Nunc Iulia epistulam portat et laeta est. Nunc Iulia in via epistulam portat. . . . . Nunc Iulia in casa est. Epistula est longa.

Cur Iulia non est in schola? Non intellego.

PUER: Salve, soror.

PUELLA: Salve, frater.

PUER: Estne mater hic?

PUELLA: Nunc hic mater non est. Quid cupis?

PUER: Matrem cupio. Vale.

PUELLA: Vale.

Quis est hic? Agricola est hic. Agricola filiam pulchram habet et filiam amat. Filium quoque habet. Filius agricolae est magnus et laborat. Sed filia non est magna; est parva. Filia in casa laborat; filius in agro laborat. Agricola quoque in agro laborat. Filia in agro non laborat et haec est causa: quod est puella et puella parva. Fortuna agricolae non est magna sed filia parva in agro non laborat. In casa laborat et cenam parat. Agricola est laetus quod filia cenam parat. Cenam cupit. Ubi est agricola nunc? In via est. Quid portat? Non intellego.

5

Quis est hic vir? Hic vir est nauta. Nauta est amicus agricolae. Vir altus et magnus est. Nauta agricolam amat et agricola nautam amat. Nauta laborat sed non in agro. In terra non laborat. Estne nauta Americanus? Ita. Hic vir saepe in terra est. Non semper in terra est. Interdum in casa agricolae est. Intellegisne? Ita. Agricola hunc amicum amat et saepe nautam laudat quod nauta bonus est. Filius et filia agricolae quoque nautam videre cupiunt, quod vita nautae est periculosa. Hic nauta multas terras videt quod non est semper in America. Aquam saepe videt quod est nauta. Aquia saepe est periculosa. Interdum nauta aquam videre non cupit. Italiam et Hispaniam et Britanniam videt sed non est Italus; non est Hispanus; non est Britannus. Nauta est incola Americae et laetus est. Incola Americae sum quoque, sed non semper in hac terra habito.

Ubi habitas? Esne Hispanus? Esne Hibernus? Esne Italus? Habitasne in Italia? Esne incola Italiae? Poeta, amicus nautae, in Italia habitat; incola Italiae est. Italia est patria poetae. Hic poeta multa scribit. Bene quoque scribit. Saepe epistulas longas scribit. Poeta magnam pecuniam non habet. Fortuna non est magna sed fama est magna. Casam parvam habet. In casa cenam parat. Poeta Americam videre cupit. Cur Americam non videt? Haec est causa: pecuniam non habet. Vita poetae non est saepe periculosa. In terra habitat.

Filius agricolae nauta esse cupit, quod vitam periculosam cupit. Puer est parvus. Pueri parvi non sunt nautae. Nautae sunt viri. Puer in schola laborat. Puella scribere cupit. Epistulas bonas scribit. Magistra puellam laudat quod epistulae sunt bonae. Interdum puella epistulas portat quod matrem epistulas videre cupit.

6

Ego sum magistra. Tu es discipulus. Ego in America habito. Habitasne tu in America? Haec est pictura scholae meae. In pictura est puer, discipulus bonus. Pater huius pueri est nauta. Incola Americae est. Vir bonus et magnus est. Nauta epistulas scribit et puer saepe mihi epistulas ostendit. Interdum nauta est in schola. Discipulis fabulas de multis terris narrat et picturas ostendit. Nauta multas terras videt et viros et feminas videt. Discipuli picturas nautae spectant et fabulas laudant. Interdum ego epistulas nautae lego. Discipuli nautae gratias agunt quod picturas ostendit et fabulas narrat et epistulas bene scribit.

Filius nautae est saepe laetus quod pater dona dat. Saepe filio dona dat. Puer patri gratias agit. Pater puero fabulas de donis narrat. Hae fabulae vitam nautarum monstrant. Interdum pater pecuniam e multis mterris portat. Puer est laetus quod pecuniam Italiae et Hispaniae et Hiberniae cupit. Puer donum spectat et patri gratias agit.

Estne filius nautae in schola tua? Estne filius agricolae in schola tua? Legisne fabulas in schola tua? Scribisne fabulas in schola tua? In schola mea sunt multae picturae. Discipuli picturas spectant et laudant. In picturis sunt viae. In viis sunt viri et feminae. Haec femina aquam portat. Hic puer epistulam portat. Picturae sunt pulchrae. Hae picturae sunt dona. Nauta picturas e Britannia, e Sicilia, e multis terris et insulis portat.

Poeta magistrae epistulam scribit et nauta hanc epistulam portat et discipulis ostendit. Poeta est amicus magistrae. Magistra epistulas poetae semper laudat. In epistula poetae est pictura aquae. Pulchra est, sed parva. Poeta aquam saepe videt quod interdum in insula habitat. Non est nauta et vita non est periculosa. Poeta est Italus. Nauta est Americanus. Amicus meus est Hibernus. Hic agricola est Britannus. In hac pictura est nauta Hispanus.

6

Estne filius nautae in schola tua? Estne filius agricolae in schola tua? Legisne fabulas in schola tua? Scribisne fabulas in schola tua? In schola mea sunt multae picturae. Discipuli picturas spectant et laudant. In picturis sunt viae. In viis sunt viri et feminae. Haec femina aquam portat. Hic puer epistulam portat. Picturae sunt pulchrae. Hae picturae sunt dona. Nauta picturas e Britannia, e Sicilia, e multis terris et insulis portat.

Poeta magistrae epistulam scribit et nauta hanc epistulam portat et discipulis ostendit. Poeta est amicus magistrae. Magistra epistulas poetae semper laudat. In epistula poetae est pictura aquae. Pulchra est, sed parva. Poeta aquam saepe videt quod interdum in insula habitat. Non est nauta et vita non est periculosa. Poeta est Italus. Nauta est Americanus. Amicus meus est Hibernus. Hic agricola est Britannus. In hac pictura est nauta Hispanus.

7

Epistulam habeo. Epistulam nautae ostendo. Nauta epistulam videt. Epistulam spectat. Est epistula nautae. Nauta epistulam cupit. Nautae epistulam do. Nunc epistulam habet et laetus est. Mihi gratias agit. Epistulam legit. In epistula est pictura. Nunc mihi picturam monstrat.

Haec est casa Americana. Haec casa ianuam habet. Ianua est clausa. Multas fenestras quoque habet. Fenestrae sunt magnae. Fenestra Americana mihi grata est. Estne tibi grata?

Haec est casa Romana. Casa non est magna; est parva. Ianuam habet. Ianua est aperta. Fenestras habet sed non multas fenestras. Fenestrae Romanae non sunt magnae; sunt parvae. Fenestrae Romanae sunt altae. Non sunt clarae. Fenestras Romanas non amo. Fenestras Americanas laudo. Americani fenestras apertas saepe habent. Fenestrae Romanae non sunt apertae; sunt clausae. Fenestras apertas laudo.

Hic non habitat vir. Ibi habitat vir. Hic vir est poeta clarus et benignus. Casam habet et curat. Nunc feminae in silva ambulant. Nunc poeta ianuam aperit et feminas videt. Feminae rosas portant. Poetae rosas ostendunt et poeta est laetus quod rosae sunt gratae et rosas non habet. Feminae poetae rosas dant. Poeta feminis gratias agit. Hoc donum est poetae gratum. Nunc ianuam claudit. Rosas curat et laudat.

Interdum poeta est in schola quod amicus magistrae est. Saepe fabulas narrat. In silva cum discipulis ambulat quoque. Saepe discipuli cum poeta ambulare cupiunt. Poeta est discipulis carus. Est benignus quoque. Suntne poetae tibi benigni? Poetae sunt mihi benigni, sed ego sum magistra. Esne tu poeta? Pater meus est poeta et in Britannia habitat. Epistulas patris mei legere cupio. Interdum in epistulis patris sunt dona. Bene est. Patri gratias agoo, quod dona sunt pecunia et picturae. E multis terris pater picturas portat. Pater meus est poeta clarus. Fama est magna.

8

In via ambulo. Hic est casa pulchra. Fenestra casae est aperta et in fenestra est rosa pulchra. Ianua casae non est clausa. Ianua quoque est aperta et hic est femina benigna. Cum femina vir rosas spectat. Vir in casa non habitat sed casam et rosas curat. Vir rosas ostendit. Femina benigna est et viro gratias agit. Rosae sunt gratae feminae et rosas laudat. Vir in casa parva in silva habitat et vir quoque rosas habet. Vir rosas amat. Ibi est casa viri. Ibi sunt rosae viri. Bene rosas curat et clarae sunt rosae viri.

Haec est schola nostra. Schola nostra est clara et fama est magna. Interdum ianua est aperta. Rosas videmus. Agros quoque videmus. Silvam ex fenestris videmus. Ibi est via longa. Ex fenestris viam quoque videmus.

Nunc magistra nostra discipulos exspectat. In schola non laboramus. In viis ambulamus. Ad scholam properamus. Hi pueri linguam Latinam discunt, sed hae puellae sunt parvae et linguam Latinam non discunt. Magistra nostra est benigna et pueris et puellis cara. Linguam Latinam discere cupimus. Interdum matres nostrae ad scholam properant. Matres nostrae magistram vident et laudant. Nos quoque magistram laudamus.

Nunc fenestras claudimus. Ianua scholae est clausa et ibi non laboramus. Ex schola ad casas nostras properamus. In agris sunt agricolae. Ibi laborant. Matres nostrae nos exspectant. Cenam parant. Aquam portamus et matres sunt laetae. Rosas curamus et spectamus. Fratres parvos curamus. Hoc est gratum fratribus postris.

Nunc agricolae ex agris properant. Cena est parata et cena est grata agricolis. Filii agricolarum ex agris cum patribus properant quod hi quoque cum agricolis in agris laborant.

9

Nox est et noctu agricolae agros non curant. Noctu matres cenam non parant. Noctu discipuli in schola non laborant et linguam Latinam non discunt. Sed noctu nautae saepe laborant.

Nox est et ibi medicus ambulat. Medicus noster non est, sed medicus pueri. Nunc medicus properat sed est tardus. In silva properat. Puer, filius agricolae, in casa est aeger. Medicus, vir clarus et benignus, ad casam agricolae properat quod puer est aeger. Nox est et medicus solus ambulat. Amici cum medico non ambulant. Solus properat. Tardus est quod luna est obscura. Medicus lunam claram videre cupit. Stellae quoque sunt obscurae et medicus non clare videt.

Puer laetus non est. Aeger et miser est. Ubi nos aegri sumus, miseri sumus nos quoque. Puer solus est, sed solus esse non cupit. Amicos videre cupit. Lunam et stellas non videt quod obscurae sunt. Puer aeger medicum exspectat sed medicus est tardus.

Nunc medicus ianuam agricolae aperit et puerum spectat. Medicus est puero benignus. Puero fabulas longas et bonas narrat. Ex fenestris puer et medicus silvam spectant sed stellas et lunam non vident. Nunc medicus ianuam claudit. Ex casa agricolae properat et ad silvam ambulat.

—Esne aegra, puella?
—Minime. Non sum aegra.
—Laeta sum quod non es aegra. Misera sum quod Cornelia est aegra. Haec puella non est aegra; haec puella non est aegra. Non sunt aegrae. Estisne aegrae, puellae?
—Non sumus aegrae.
—Esne aeger, puer?
—Non sum aeger.
—Laeta sum quod non es aeger. Esne aeger, discipule?
—Non sum aeger.
—Estisne, pueri, aegri?
—Minime. Non sumus aegri.
—Laeta sum.

10

Nunc non est nox, sed vesper est. Amicus noster, puer aeger, in casa stat. Ex fenestra viam spectat. Discipulos exspectat. Stellas non videt quod non est nox. Luna non est obscura. Vesper est. Vesperi agricolae ex agris properant et discipuli ex schola ambulant. Puer non est miser sed laetus. Haec est causa: nunc non est aeger. Heri puer erat aeger et in schola non laborat. Miser erat et solus, sed medicus puero medicinam dedit et hodie puer est laetus. Heri puer non laborabat. Impiger non erat. Tardus erat. Hodie est impiger. Scribit, legit, aquam in casa portat. Heri cum puer medicum vidit, medicinam non cupiebat. Medicus, vir benignus, puero pecuniam dedit, et puer medicinam cupivit. Heri puer amicos non vidit. Hodie ex fenestris discipulos in via videt. Discipuli puerum ex via vident et ad fenestram properant. Discipuli puero epistulam dant. Magistra epistulam scripsit. Puer epistulam legit et laetus est quod epistula est grata.

—Laborasne in casa, puella?
—Ita. In casa laboro.
—Laborasne in casa, puer?
—Minime. Non in casa, sed in schola laboro.
—Laboratisne in schola, pueri?
—Ita. In schola laboramus, sed non in casa. Puellae quoque in schola laborant.

—Spectasne lunam vesperi, puella? Spectasne stellas noctu, puer?
—Noctu stellas spectamus quod stellas amamus. Cum luna est obscura, stellas videmus.
—Estne luna grata tibi? Suntne stellae tibi gratae?
—Ita. Lunam et stellas amo.
—Ubi stas cum stellas spectas?
—In casa non sto cum stellas specto. Cum in via stamus, stellas et lunam videmus.

11

Haec puella parva cum matre in casa stat. Est aestas et ianua et fenestrae sunt apertae. Vesper est pulcher. Hic est silva et in silva tabernaculum vident. In tabernaculo in silva habitat femina. Aestate femina in tabernaculo habitat. Aestate sola in tabernaculo manet. Hodie est in tabernaculo. Heri non erat in tabernaculo. Heri erat in oppido. Saepe ad oppidum ambulat. Ex oppido multa ad tabernaculum portat. Hodie erat in silva. Ex silva quoque multa portat. Nunc in tabernaculo est et est impigra. Quid nunc habet femina? Medicinam habet. Diu laborat in tabernaculo et nunc medicinam habet. Medicinam ad oppidum portat et pecuniam ad tabernaculum portat. Non est medicus sed medico medicinam dat. Non est aegra femina; est valida. Pecunia non est donum, non est praemium quod femina laborat. Femina pecuniam habet quod medicinam dat.

Puella parva cum matre feminam et medicinam spectat. Puella saltat et hoc dicit: «Laeta sum quod non sum aegra. Medicus mihi medicinam feminae non dat». Mater respondet: «Ego quoque sum laeta quod es valida et medicinam non cupis. Laeta sum quoque quod in tabernaculo non habitamus. Tectum magnum non habemus sed cara mihi est casa nostra».

12

Interdum hic discipulus non est bonus. Malus est et in schola non bene laborat. Hodie magistra non est laeta. Maesta est. Puerum non laudat. Ubi discipuli e schola domum eunt, magistra ad se puerum malum vocat et hoc dicit: «Tu, puer, non bene laboras. Nunc te solum laborare cupio. Aquiam in scholam porta». Puer aquam portare non cupit et secum, «Domum ire cupio», inquit. «Hanc magistram non amo». Diu lacrimat. Unam horam puer solus cum magistra manet. Linguam Latinam discit. Aquam portat. Fenestras et ianuas claudit. Sed hora longa non est puero maesto grata.

Mater pueri domi puerum exspectat et e fenestra vocat. «Puer! Puer!», dicit mater. Puer non respondet. Post unam horam mater maesta e tecto ad scholam it quod vesper est et puer non est domi. Ibi puer stat et lacrimat.

«Cupisne mox bonus esse?», dicit magistra. «Cupisne bene laborare? Ubi bene laboras te laudo».

Puer magistram et matrem maestam spectat. «Ita», respondet puer sed secum, «nunc domum ire cupio», dicit.

Mox mater et filius domum eunt. Properant quod nox est et stellae et luna sunt clarae.

Pater pueri domi non est. Ex oppido properat. Praemium habet. Puero praemium dare cupit. Praemium est tabernaculum. Aestate pueri in tabernaculis habitare cupiunt. Validi et impigri sunt ubi in tabernaculis habitant. Puer est bonus et pater praemium laete spectat. Sed ubi in tectum it et filium videt et mater fabulam de puero malo narrat, maestus est pater.

Post cenam pater puerum ad se vocat. Hoc dicit: «Nunc hoc praemium tibi dare non cupio. Hodie non bene laborabas et unam horam solus cum magistra manebas. Maestus sum, sed tu es filius meus et mihi carus. Ubi magistra ad me epistulam bonam de te scribit, praemium tibi est.

Diu puer lacrimat. Mox in schola bene laborat. Magistrae semper gratus esse cupit. Mox pater non est miser quod magistra puerum laudat. Mox tabernaculum habebit.

13

Haec casa est domus feminae benignae. Casa est casa alba. Post casam est hortus. Post hortum est silva. In horto sunt multi et pulchri flores. Sunt rosae albae et lilia alba quoque. Alta sunt lilia et pulchrae sunt rosae. Sunt alii flores quoque in horto. Grati feminae benignae sunt flores. Femina hortum non curat. Vir qui in alia casa habitat hortum curat. Aestate hortum curat; hieme non curat quod hieme sunt nulli flores in horto. Bene vir laborat. Carus viro est hortus.

Hodie vir non est in horto. Heri hic erat. Hodie hic non est. Est aestas et in horto est quies. Femina quietem amat. Mox femina puerum lacrimantem audit. Ad ianuam it. Nullus puer est in via. Mox puerum qui in horto laborat videt. Est filius viri qui hortum curat. Hodie puer hortum curat et lacrimat. Puer non est in periculo; non timet. Cur lacrimat? Femina puerum ad se vocat. Femina hoc dicit: «Cur lacrimas, puer?». Tum puer respondet: «Pater meus ad oppidum it et ego laboro. Ego quoque ad oppidum ire cupio. Duos equos habet et ego equos amo. In stabulo frumentum equis do. Aquam quoque do. Unum equum semper curo. Ego quoque cum patre et equis ire cupio».

Femina quae est femina benigna est maesta. Miserum puerum! Femina et puer cenam edunt. Tum femina flores ex horto capit et ad oppidum it. Cum femina it puer parvus qui nunc non lacrimat. Mox virum qui hortum curat femina videt et de puero parvo qui non est puer malus narrat. Femina et vir et puer colloquium habent. Multas horas ibi manent. Vesperi domum eunt.

14

Nox est et quies est in terra. Hiems est. Marcus, puer Americanus, solus est in casa quod mater et pater ad oppidum ierunt. Diu legit. De multis terris legit. Hanc fabulam, quae de Romanis antiquis narratur, saepe Marcus in schola audivit. In pictura est vir qui miles Romanus est. Ad bellum properat. Est miles validus et magnus qui arma Romana portat. Solus est. Multi alii milites qui in pictura non videntur ad bellum ambulant quod bellum est magnum. Ibi sunt castra Romana ubi noctu milites manent. Hic quoque manent ubi in bello non pugnant. Milites interdum a castris properant et ad bellum eunt.

Hic miles Romanus qui est dux militum arma bona portat. Quae sunt haec arma? Hic est gladius validus. Gladius non est longus. Non est latus. Scutum quoque capit. Scutum ducem tegit ubi bellum est periculosum. Pilum habet. Hoc pilum est longum et validum sed non est latum. Galea quoque ducem tegit. Galeam et scutum et gladium et pilum Marcus videt et laudat. Haec arma milites bene tegunt. Quod hic miles est dux, bellum non timet. Periculum non timet.

Post milites castra videmus. Equos et frumentum videmus. Hi equi alios milites portant. Alia tela portant. Nunc est nullum periculum. Mox militespugnant et tum est magnum periculum. Post bellum multi milites sunt defessi et domi esse cupiunt. Dux quoque est defessus. Dux bonus semper consilia bona habet. Milites consilia bona ducis semper laudant, sed consilia mala non laudant. Dux impiger consilia mala non laudat. Dux impiger consilia bona semper habet. Bellum est periculosum ubi consilia ducis sunt mala.

Nunc non est nox. Nulla quies est in terra. Viri et feminae laborant. Marcus non legit sed ad stabulum ubi equus stat ambulat. In stabulo Marcus equo albo frumentum dat. Tum in hortum puer et equus properant. Equus puerum ad flores, rosas et lilia, portat. «Ego sum dux Romanus», inquit puer, «et arma capio. Gladium et unum scutum porto. Galeam habeo et in tabernaculo sunt duo pila quae nunc non porto. Milites mei me laudant quod consilia bona habeo».

Mater vocat. Puer et equus domum properant. Post cenam colloquium, quod de armis et bello est, longum et gratum est.

15

—Quae arma, miles Romane, habes?
—Galeam et scutum habeo. Haec est galea mea; hoc est scutum meum.
—Quid facit scutum?
—Scutum me tegit.
—Quid facit galea?
—Galea caput meum tegit.
—Quae tela, miles Romane, habes?
—Tela mea sunt gladius et pilum. Multi milites sagittas habent sed ego sagittas non habeo quod non sum sagittarius.
—Ubi habitas, miles Romane?
—In castris habito cum est bellum. Castra amo. Castra sunt lata et longa et multi milites Romani in castris sunt. Longe a casa patris mei sunt castra. Patrem et matrem non video. Interdum sum defessus et patrem et matrem videre cupio, sed ad casam non eo quod dux hoc dicit: «Bonus miles pugnat. Miles malus domum it».
—Cur consilium non capis et domum is?
—Dux meus est benignus dux sed consilium intellegit. Non cupit milites domum ire. «Consilium non est bonum», inquit dux. «Est malum. In castris mane». Tum numquam ire cupio.
—Laborasne semper in castris?
—Minime. Ego et tres amici interdum ad silvam imus. Cum in silva sumus, iacula habemus. (Iaculum est pilum sed non longum pilum). Sagittas quoque habemus. Interdum ad castra animalia portamus. Animalia ad ducem portantur. Cum cena bona in mensa parata est, laeti sumus.

Qui sunt hi quattuor pueri qui in via lata ambulant? Amici sunt et filii agricolarum. Quid faciunt? Sagittas portant. Scuta et pila non portantur quod pueri milites non sunt et non pugnant. Iacula non habent. Nomen huius pueri alti est Marcus. Medius puer est. A dextra Marci est frater, Lucius, puer secundus, qui tres sagittas portat. A sinistra Marci est puer tertius, Carolus nomine. In capite Caroli est galea, sedmiles non est. Hic parvus puer, cuius nomen est Claudius, post hos tres pueros manet. Parvus est, sed cum pueris magnis ambulare cupit. Defessus est quod pueri magni properant.

Hodie pueri equos non habent. Quid pueri nunc faciunt? Hi quattuor pueri a casis ad silvam properant quod ibi sunt animalia. In stabulo sunt equi nigri, et nunc ibi manent. Pueri animalia capere cupiunt. Interdum animalia pueros timent. Sagittas quoque timent. Diu pueri in silva manent, sed diu animalia non videntur. «Ibi», inquit Marcus, «caput parvi animalis nigri video». Tum Marcus primam sagittam capit, tum secundam et tertiam. Animal stat et puerum spectat. Nullum periculum est quod pueri non sunt viri magni et validi. Pueri domum eunt ubi cena in mensa parata est. Cenam laeti edunt.

16

Haec est agricolae filia cuius nomen est Anna. In casa est. Quid facit? A casa ire parat. Heri aliquis ad ianuam casae venit et epistulam portavit. Anna ianuam aperuit. Tum epistulam manibus ad matrem quae epistulam legit portavit. Nunc Anna ad oppidum ire parat. Hic habitat amica Annae, Iulia nomine. Anna a Iulia ad oppidum invitatur. Anna est laeta et saltat. Mater non invitatur et Anna cum matre non it. Oppidum est magnum sed puella periculum non timet quod hoc oppidum est locus tutus et puella est tuta.

Vesperi puella non it. Mane it. Pater cum puella it. Mane in carro pater et filia per agros et silvam properant. Equum habent. Equus bene currit quod est validus. Puella est laeta. A dextra et a sinistra multa videt. Omnes res sunt gratae. Subito in agro quattuor animalia videntur. Pater, sagittarius bonus, arcum et sagittas habere cupit, sed puella est laeta quod nulla tela sunt in carro quod animalia sunt amici Annae.

Vesperi pater et filia in magno oppido sunt. Iulia Annam exspectat et prope fenestram stat. Subito equum et carrum videt. E tecto currit et «Salvete», inquit. Tectum Iuliae est magnum aedificium. Multas fenestras et quattuor ianuas habet. Ante tectum est hortus. Per hortum puellae ad ianuam ambulant. Pater, «Valete», inquit, «puellae», et domum it. In tectum non it.

Diu Anna cum Iulia manet. Puellae per oppidum ambulant quod Anna magna aedificia videre cupit. Per vias longas ambulant. Oppidum est Annae gratum. Ubi trans vias puellae ire cupiunt, interdum est periculum, sed Anna et Iulia sunt tutae quod vir magnus, «Properate, puellae», inquit; «tutae estis quod hic ego sum». Tum manus puellarum capit et puellae cum viro benigno trans viam fortiter currunt.

Iulia tres amicas habet. Prima est filia medici. Secunda est filia poetae. Tertia est filia militis qui iacula et alia tela domi habet. In mensa stat pictura viri qui in capite galeam habet. Hic vir fortiter pugnat. Hunc militem Anna laudat quod est pater amicae.

17

«Audi. Aliquid audio. Audisne aliquid? Multi viri per vias currunt; multi equi veniunt. Sunt carri quoque et in carris multae res portantur. Sunt milites quoque et in manibus militum sunt tela. Qui sunt hi milites? Ad quem locum eunt? Vide. Ibi prope nostram domum veniunt».

Spectamus et subito multos milites videmus. Multi alii viri trans vias et ante aedificia currunt quod hos milites videre cupiunt. Milites arma et tela habent. Galeas, gladios habent; scuta, pila, arcus, sagittas non habent. Patria nostra in bello non pugnat, sed finitimi nostri pugnant et nos sumus socii. Cum finitimi auxilium rogant necesse est ire. Milites nostri ire debent quod sunt socii finitimorum. Omnes milites nostri fortiter pugnant et sunt parati moriri si necesse est. Dux noster duci sociorum consilium dat. Ducem sociorum monet. Milites nostri auxilium finitimis dant quod finitimi non satis magnas copias habent. Si satis magnas copias habent, nostros milites non vocant. Nos nostros milites tutos esse cupimus, sed milites socios nostros tutos esse cupiunt. Mane hodie ad socios eunt. Cras non domum venient, postero die non domum venient; mox venient sed non omnes. Multi numquam iterum venient. Multi vitas dabunt, multi morientur.

18

MAGISTRA: Quis est ille vir?

PUER: Ille vir est caecus. Ille vir oculos habet, sed nullas res videt.

MAGISTRA: Cur adest? Cur hic est?

PUER: Ille vir filium habet qui prope hunc locum habitat. Vir filium visitat et nunc filium exspectat.

MAGISTRA: Heri ille caecus vir aderat. Nunc iterum adest.

PUER: Ita. Tum filium exspectabat et nunc iterum filium exspectat. Numquam longe sine filio it quod est timidus. Ubi cum filio ambulat, tutus est.

MAGISTRA: Omnes viri et pueri quoque illi viro auxilium dare debent. Si omnes auxilium dant, viri caeci sunt laeti neque timent.

PUER: Ecce! Vide! Filius caeci viri adest. Quam laetus est ille vir!

MAGISTRA: Ad quem locum eunt vir et filius?

PUER: Necesse est ad aedificium magnum ire quod ibi vir caecus pecuniam accipit.

MAGISTRA: Cur pecuniam accipit?

PUER: Vir erat miles et cum sociis et finitimis pro patria pugnabat. Pro patria paratus erat moriri si necesse erat. Copiae hostium erant magnae sed copiae nostrae non satis magnae erant. Dux milites monebat sed fortes erant et fortiter pugnabant. Multi vulnerabantur; multi necabantur. Postero die alii milites illum militem vident, sed numquam postea ille videt. Hodie est caecus! «Putabam me tutum», inquit. «Eram paene tutus. Tum telum veniebat et hic sum». Nunc ab illo milite ex aedificio magno pecunia accipitur.

19

Heri vir caecus mihi fabulam de bello in quo pro patria pugnavit narravit. Haec est fabula.

Hic sunt castra nostra. Ibi est flumen. Illud flumen non est Rhenus. Galli multa flumina habent sed illud flumen non est in Gallia. In Europa non est. Trans flumen sunt castra hostium. Inter castra hostium et castra nostra illud flumen fluit. Hodie hostes in castris manent quod heri multi vulnerati et necati sunt. Agri occupati et vastati sunt. Duces hostium sunt irati et milites noctu castra nostra capere cupiunt. Duces hoc iubent. Hoc desiderant. Ubi duces hoc iubent, necesse est milites hoc facere. Omnes castra nostra vastare cupiunt, sed inter hostes et milites nostros est illud flumen. Circum castra nostra est murus altus. Sine hoc muro periculum est magnum. Propter hunc murum hostes castra nostra neque capient neque nostros vulnerabunt. Timidi non sumus. Heri nocte dux noster trans flumen properavit et consilia hostium audivit.

Hodie dux noster adest. Magnas copias postulat. Auxilium postulat accipitque. Mox omnes res erunt paratae quod nocte periculum erit magnum. Quam prope hostes videntur! Necesse est illud flumen transire. Hoc est consilium hostium. Flumen non est tardum. Per agros fluit et semper properat. Si hostes trans flumen venient in muro stabimus. Ubi hostes ex aqua properant, multos capiemus et vulnerabimus. Multos iterum in aquam iaciemus. Acriter pugnabimus. Hostes clamabunt et auxilium postulabunt, sed nulli erunt tuti. Dux noster milites hostes expsectare iubet. Paene in medio periculo sumus.

Media nox est. Hostes exspectamus. Luna non est clara.

«Quis oculos bonos habet?», rogat dux.
«Ego», respondet miles qui prope stabat.
«Ad murum i», inquit dux, «et si hostes venientes vides, omnes milites mone».
«Nunc», clamat ille miles, «hostes in flumine sunt».
Tum, «Pila aliaque tela iacite», dux iubet.

Hostes consilia esse audita non putabant. Tela viderunt. Postea ad castra trans flumen ierunt.

Postero die dux, «Cur», inquit, «Marcus, miles fortis, abest? Heri aderat, sed nunc abest».

Tum omnes milites ad flumen properaverunt. Ecce! Ibi inter murum et flumen erat Marcus mortuus. Per caput inter oculos erat gladius hostis. Bene Marcus pro patria pugnaverat.

20

Is qui inter murum aedificiumque stat est avunculus meus. Mane in horto est et flores spectat. Non est iratus, sed maestus. Quae est causa? Ubi avunculus circumspectat, pulchras rosas et alios flores non videt. Undique flores sunt in ruinis. Olim flores erant pulchri et ubi avunculus hortum spectabat omnes probabat. Nunc omnes flores vastati sunt. Flores quoque paene maesti videntur. Itaque non diu in horto propter flores vastatos manere cupit. Quae est causa? Avunculus nullos inimicos habet. Itaque nulli inimici hortum vastabant. Prope hortum flumen fluit. Interdum est altum. Circum hortum, tamen, est murus altus. Itaque aqua fluminis per murum non venit. Neque inimicus neque flumen hortum vastabat. Estne populus finitimus inimicus? Audebatne hostis tela iacere et rosas liliaque vastare? Occupabatne hostis hortum? Postulabatne omnes flores? Quis hortum vastabat? Venitne aliquis armatus nocte ubi avunculus aberat? Quis hortum gratum oppugnare audebat? Cur aliquis illum inimicum non audiebat ubi per hortum venit? Cur aliquis non clamabat et avunculum meum non monebat? Hoc non intellego.

Quis est is qui ad hortum ex aedificio properat? Est vir qui avunculum in horto iuvat. Avunculum magna cum cura iuvat. Sine illo auxilio avunculus hortum non bene curat quod hortus est magnus. Ubi is vir diu abest, flores non sunt pulchri. Vir avunculum salutat.

«Salve», inquit.
«Salve», respondet avunculus.

Tum vir quoque circumspectat. Is quoque undique flores in ruinis videt.

«Heri», inquit, «primus dies hiemis venit et omnia oppugnabat. Quamquam flores pulchri non videntur et eos non probamus, aestate, tamen, nulli erunt in ruinis. Hiems est inimica hortorum. Hiems bene armata flores fluminaque oppugnat et semper superat. Interdum validior est quam aestas. Hiems tela valida habet».
«Ita», respondet avunculus. «Aestas, tamen, est mihi gratior quam hiems».

21

Nos sumus milites Romani. Sumus milites populi Romani. Illi milites quos in illis castris videtis sunt barbari. Mox barbari castra nostra oppugnabunt. Si non hodie sed cras castra nostra oppugnabunt. Si non hodie sed cras castra nostra oppugnabunt, nos tuti erimus quod socii nos iuvabunt et cras socii aderunt. Si hodie oppugnabunt, quamquam multos milites non habemus, tamen fortiter et acriter pugnabimus et barbari castra non expugnabunt. Quamquam ea oppugnabunt, tamen castra non expugnabunt. Castra expugnare et delere cupiunt sed neque ea expugnabuntur neque delebuntur. Nos non superabimur. Nos fortes milites probabimus. Illi barbari, cum socios videbunt, a castris nostris ibunt, et castra sua movebunt, nam quamquam sunt multi, non multum audent et undique celeriter current. Nos et socii nostri sunt armati neque ei tuti erunt. Ei non servabuntur, nam socios non habent. Multi vulnerabuntur et necabuntur. Numquam iterum illi barbari nos oppugnare et castra nostra expugnare cupient. Nunc castra desiderant.

Miles putat: «Si in castris manebo, mox hostes aderunt. Multi vulnerabuntur; multi necabuntur; multi erunt caeci. Itaque manere non cupio. Domum ire cupio. Ruri habito. Rus ire cupio. Ire non debeo. Dux est fortis vir. Milites monet et me quoque monet. Si domum ibo, numquam iterum miles ero. Pro patria numquam pugnabo, neque postea laudabor. Si viri me capient, ad ducem me portabunt. Sine armis ero. Socii me non accipient, neque amici me accipient. Quam maestus sum! Sum timidus; hostes timeo; multa timeo. Oculos habeo sed non clare video. Me miserum puto. Ecce! Ille vir a castris et a sociis it. Ego quoque ibo. Cras, mane, ubi omnes dormient, ex castris ibo. Mox domi ero. Quid tum erit? Non scio. Me miserum!».

Miles est in vinculis. Miles putat: «A castris ire non debebam. Olim putabam me ire cupere. Si hostes venient, hic me capient. Non pugnabo quod sum sine armis et in vinculis quoque. Ecce! Aliquid audio. Hostes adsunt. Nullum auxilium habet dux. Iterum pro patria et pro duce et pro sociis pugnare cupio. Sum paratus moriri postea si necesse est. Nunc non sum timidus, hostes non timeo, nullam rem timeo. Si dux me accipiet, quam laetus ero! Sed ille fortis dux hic non manet. Fortiter pugnat et milites monet. Me non audit. Multi socii vulnerantur, multi amici necantur, sed hi hostes fortiter accipiunt. Da mihi tela et arma. Nullus audit. Solus sum. Me miserum!».

22

Olim vir et servus per silvam erraverunt. Servus erat magnus et quod tela portavit virum bene iuvit. Laeti erant quod rus erat gratum eis et bestias feras capere cupiverunt. Heri hi duo viri bestias feras esse in silva audiverunt. Diu in silva fuerant et per totam silvam erraverant, nam nullas bestias viderant, et domum sine bestiis feris ire non cupiverunt.

Mane servus, cuius nomen erat Carolus, «Si domum duas bestias magnas portabimus», inquit, «magna erit cena et amicos tuos invitabimus».

«Ita», respondit vir, cuius nomen erat Marcus, «facile erit bestias oppugnare et superare, nam multas esse in silva scimus».

Sed ubi erat nox et paene tempus domum ire, ei, tamen, sine bestiis manebant. Quamquam luna stellaeque nunc videbantur, non erat facile, tamen, viam videre.

Subito duo oculi, mox alii prope viros videntur. Viri timent. Celeriter bestiae (nam ita viri putant) ad viros se movent. Servus sagittas capit sed timidus est et bestiae ferae non vulnerantur.

Tum Marcus, «Ego», inquit, «vitas nostras servabo. Celeriter curram et bestiae post me venient. Subito prope flumen stabo et bestiae in flumen current et omnes morientur. Tuti erimus».

«Hae bestiae», inquit Carolus, «vitas nostras delere cupiunt. Interdum totum oppidum expugnant et incolas superant. Bestiae sunt periculosiores quam barbari».

Propius bestiae ferae veniebant.

«Ecce!», inquit Marcus. «Bestiae ferae non sunt. Ei sunt equi nostri qui e stabulo cucurrerunt. Ianua est aperta. Itaque hic sunt».

Tum Marcus unum equum cepit. Carolus unum equum cepit et ubi duo viri eos incitaverunt, domum in equis portati sunt. Ceteri equi post eos properaverunt.

23

Olim dominus bonus malum servum habebat. In multis locis dominus servum suum probabat. Primum in tecto suo laborem dabat, sed servus tectum eius non bene curabat neque erat benignus pueris et puellis eius. Tum in horto eius laborabat sed flores eius non amabat neque eos curabat. Tum ruri in agris eius laborabat sed ibi quoque non bene laborabat. Mox dominus eius eum ad silvam misit. A silvis ad tectum necesse erat lignum portare. Non erat facile lignum portare. Servus malus ad silvam ivit sed lignum non portavit. Quamquam dominus imperat, servus non paret. Quod servus est malus et laborem bonum non bene facit, dominus igitur ad laborem durum mittit. Tamen servus non paret. Per totum tempus secum putat. Ceteros servos non incitat sed mox solus se in fugam dat. Celeriter currit sed semper timet. Per dies servus perfidus in agris dormit; per noctes iterum currit.

Mox tamen dominus cum servis armatis eum reperit et servus perfidus statim domum in vinculis it. Ibi dominus eius hoc dicit: «Tu in tecto non bene laboras, in horto non bene laboras, in agris non bene laboras. Pauci servi ita sunt mali. Ad silvam igitur te mitto. Ibi quoque non bene laboras sed in fugam te das. Impero; non pares. Tu es servus. Hoc memoria tene. Quid cupis? Quid in animo habes?». «Vos omnes necabo», servus perfidus inquit. «Res omnes vestras delebo». Dominus igitur multum movetur nam servum saevum esse scit. Dominus servum inter alios errare non desiderat et statim imperat, «Hunc servum in vincula conicite, servi mei. In locis obscuris post muros validos semper eum tenete».

24

Viri qui Romae habitabant Romani vocabantur. Viri qui in Germania, in Gallia, in Britannia habitabant barbari vocabantur. Qui sunt ei barbari? Ei barbari sunt Galli qui Romam se movent. Romanos non amant nam liberi esse cupiunt, sed Romani domini esse cupiunt et illos servos facere cupiunt. Nunc igitur ad urben se movent. Cras urbem oppugnabunt. Delebuntne urbem? Sunt barbari saevi. Barbari sunt perfidi et saepe urbes delent et incolas in fugam dant. Facile urbem expugnabunt nam multos milites mittunt et validi sunt et Romani sunt pauci. Quod consilium in animo habent? Quo modo hoc facient? Nullum consilium habent sed dux barbarorum celeriter videt, statim imperat et omnes barbari parent. Dux consilium reperiet. Qui Romanos iuvabunt? Qui urbem servabunt? Heu! Urbs non servabitur. Expugnabitur et delebitur.

Anseres consilium ceperunt. Dux anserum ceteros anseres convocavit. Tum circumspectavit et dixit hoc: «Rex anserum sum. Celeriter venite et audite. Non est tempus morae. Vobis rem malam dico. Hostes ad urbem nostram se movent. Non solum hostes sunt sed etiam barbari sunt. Nox est. Nocte oppugnabunt. A tergo urbem oppugnabunt. Totam urbem delebunt. Neque viros liberos neque servos servabunt, neque homines neque bestias servabunt. Omnes necabunt. Totos agros vastabunt. Undique errabunt. Omnia vastabunt. Durus erit labor amicorum vestrorum. Hoc memoria tenete. Nunc viri Romani sunt defessi et dormiunt. Neque vir liber neque servus neque bestia hostes videt. Nos soli hanc rem scimus. Tempus est viros incitare. Vos anseres statim clamorem facite et viros incitate. Romam servate».

Expugnaveruntne barbari Romam? Minime, nam anseres Romam servaverunt.

25

In silvis ad quas aestate imus est flumen parvum. Hoc flumen in flumen magnum fluit. In flumine magno sunt multae et magnae naves quae homines et res portant. Semper nave ad urbem quae est prope casam nostram imus. Haec navis est longa et angusta et alba. Navem amo quod est tam pulchra et tam celeriter it. Olim ego et pater ex urbe ad casam per flumen parvum in navicula ivimus. Id ego amavi, sed frater meus non amavit quod eum cum matre et sororibus ire necesse erat.

Cum in silva sumus, nos omnes in aquam sine mora imus. Per totum diem in flumine sumus et magni clamores ibi audiri possunt. In flumine est saxum magnum paene insula. Ad hoc saxum ego per aquam ambulare possum. Ubi prope ripam sum totum corpus meum videre potes. Mox tergum non corpus vides. Ubi prope saxum sum, caput meum solum videri potest. Aqua igitur non est alta, sed in flumine natare possum. Interdum per totum diem aut nato aut in saxo sedeo aut in ripa lego. Naviculam quoque habeo. Nomen naviculae est «Anser».

Sorores meae et frater meus quoque natant. Sorores sunt puellae magnae et se servare possunt, sed frater meus est parvus. Bene natat. Pauci pueri tam bene natant, sed si etiam prope ripam ambulat, caput non vides. Frater autem non est validus, itaque, si est in flumine, numquam eum relinquo. Si non natare cupio, in saxo sedeo et puer in aqua natat aut tecta in ripa aedificat.

Hanc vitam amo quod sum tam liber. «Ego sum rex hominum», interdum inquam. «Haec vita sola est bona». Heu! Ubi hiems venit miser sum quod flumen relinquo et non semper manere possum. Semper hunc locum memoria teneo.

26

Heri solus in navicula mea in flumine eram. Mane ubi lux non iam erat obscura domum reliqui et ad ripam fluminis properavi. Hic naviculam parvam angustamque vidi. Dies erat pulcher. Nullae nubes erant in caelo. Aves laetae e somno excitatae in arboribus sedebant. Undique erant colles. In summis collibus erant agricolae. Iam laborabant. Diu silebam. De natura loci putabam. Colles, arbores, caelum quoque silebant, sed aves non silebant. In arboribus aves audiebam. Itaque laetus eram. Aliae tecta sua aedificabant, aliae cibum desiderabant, aliae ubi appropinquavi per caelum properabant.

Inter colles, per silvas in navicula ivi. Postea corpus meum erat defessum et cibum cupivi. Prope ripam saxum magnum vidi. Ibi sedi et diu quietem cepi. Tum in flumine natavi. Ubi natare non iam cupivi, in navicula mea sedi. Subito post lignum tergum hominis vidi. Sine mora ripae appropinquavi et ibi agricolam vidi. Defessus erat et quietem capere cupivit.

«Salve», dixi.
«Salve», respondit agricola.
«Cuius ager est hic?», rogavi.
«Meus ager est», respondit vir.

Tum de agris, de natura eius loci, de collibus caris suis narravit. Haec erat eius fabula:

«Ubi parvus puer eram, pater meus materque in carro per agros ibant. Illis temporibus non erat facile trans terram, Americam, ire quod multa erant pericula. Equi erant tardi et saepe necesse erat diu in uno loco manere, ubi aut viri defessi aut feminae aegrae erant. Interdum paucos dies nullum cibum habebant. Tum vita eorum non erat grata incolis. Si flumina erant magna, necesse erat diu in ripa manere. Tum viri naves aedificabant aut si naves aedificare non poterant, equos cum carris per flumen ducebant.

«Tum vita agricolae non erat tam facilis. Olim barbari appropinquaverunt. Mater paterque periculum esse magnum sciebant et diu post collem, inter arbores manebant. Diu silebant et sine cibo manebant quod barbari per noctem in castris prope collem manebant. Mane, prima luce, pater et mater a collibus properaverunt. Ex summo colle dies tarde appropinquabat, sed pater et mater iam in via ad novam domum se movebant».

Cum hanc fabulam audieram, hoc dixi: «Pater tuus est exemplum viri fortis. Hodie non sunt tam multa exempla virorum fortium».

«Ita», respondit vir. «Etiam nunc in America sunt multi et fortes viri. Semper erunt».

27

Heri in summo saxo steti et terram undique spectavi. Caelum erat clarum pulchrumque. Nullae nubes erant. Ubique colles arboresque vidi. Aves erant laetae. Ubique signa laetitiae videbantur. Flumen erat prope et paucas naviculas vidi. Subito figuras duorum virorum vidi. Viri cibum telaque portabant. Splendida erant tela. Viri in saxo sedebant sed me hic esse non sentiebant. Ego, igitur, post arborem me celavi et audivi. Diu silebam.

Vir altior hoc dixit: «Olim in hoc saxo erat proelium magnum et multi barbari moriebantur. Per totam terram hoc proelium est notum».

De natura huius proeli audire maxime cupivi.

«Cur barbari hostes non superaverunt? Habebantne nulla tela?», rogavit amicus eius. «Cur tela non rapuerunt et hostes oppugnaverunt?».

«Hostes circum totum saxum mittebantur», inquit vir altior, «et barbari a saxo ad tecta sua ire non poterant. Multos dies in summo saxo barbari sine cibo manebant. Iam multi erant aegri. Mox undique erant corpora mortua. Postea omnes barbari superati sunt. Sic nomen huius loci notum erat. Hoc proelium est exemplum multorum et durorum proeliorum quae inter barbaros et Americanos facta sunt».

Nunc, excitatus, me non iam celavi, sed viris appropinquavi.

«Totam fabulam», inquam, «audivi et est mihi grata. Alias narra».

Vir altior ita respondit: «Lux est obscura et tempus est domum ire».

Tum vir et amicus eius tela splendida capiebant et de summo saxo properabant. Diu figuras eorum spectabam. Diu ibi manebam. Nunc hic erat nullum proelium. Omnes res silebant. Laetitiam sentiebam, sed miser quoque eram. Etiam nunc fabulam de natura huius proeli in animo meo teneo.

28

(Al estudiante: si vives en, o cerca de, Chicago, saltate esta historia y lee la siguiente en su lugar).

Hic est vir cuius fama non celatur. Civis oppidi nostri est. Ubique notus est. A multis civibus laudatur. Navigium pulchrum quod nunc in portu est habet. Huc multi cives veniunt et navigium laudant. Navigium non est angustum sed latum et longum. In summo corpore est figura avis albae. Prope figuram AVIS ALBA scriptum est. Hoc est insigne navigi. Sic notum est inter alia navigia. Alia navigia quoque insignia habent et bene ornantur. Numquam hoc navigium in proelio esse poterit quod non est navis longa et nulla arma splendida habet. Civis aut ad multas insulas in navigio it aut praemia accipit ubi eius navigium celerius alio it. Laetitia civis est magna cum praemium accipit. Sic fama eius non celatur.

Prima luce, hodie, multi cives ad portum venerunt. Nunc omnes laetitiam sentiunt. Caelum est clarum. Nullae nubes videri possunt. Ubique sunt navigia splendida. Huc illuc nautae currunt et omnia parant. Primo signum datur et omnia navigia portum relinquunt; deinde per aquam celeriter eunt. Nunc navigium civis nostri est secundum. Nautae, tamen, non sunt ignavi. Perterriti non sunt. Nullam rem timent. Animi eorum excitantur quod navigium est secundum. Nunc alia navigia superare constituunt. Navigium civis nostri celerius it. In summa navi civis stat et alia navigia spectat. Primo nautas laudat; deinde nautis celeriorem viam monstrat et sic nautis imperat: «Heu! Etiam nunc aliud navigium ante nos it. Properate, nautae!».

Nunc iterum nautae excitantur et periculum sentiunt. Ecce! Primum navigium tardius it. Saxum non videt et nunc ire non potest. Tandem AVIS ALBA est prima. Cives qui prope portum stant inter se has res dicunt: «Civis noster praemium accipit. Mox ad alias gentes ibit et alia praemia accipiet. Aliae gentes civem nostrum laudabunt. Aliae gentes gentem nostram quae celeria navigia habet laudabunt».

28 bis

Olim locus ubi urbs mea stat erat silva. Bestiae et barbari errabant per silvas et trans flumina. Tum viri Gallici huc venerunt. Signa pulchra portabant; splendida insignia galeas et scuta ornabant. Barbari non erant ignavi sed viri Gallico novis armis armati erant. Animi barbarorum erant fortes sed barbari timebant. Erant multa proelia, tamen. Diu pugnatum est. Tandem barbari castra virorum oppugnaverunt et multos dies ibi sederunt. Copia cibi non erat satis magna et viri perterriti erant. Saepe colloquia habebant et tandem constituerunt barbaros oppugnare. Hoc fecerunt et sic in fugam barbaros dederunt. Viri Gallici tamen non manserunt. Castra moverunt et ad flumen magnum iverunt.

Deinde viri Britannici venerunt et aedificaverunt castra quae manserunt. Primo erat oppidum parvum quo viri venerunt si cibum cupiebant. In portu tamen erant multa navigia et multi hic laborabant. Multi viri ad hoc oppidum iverunt et mox erat urbs. Nunc est urbs magna et etiam nunc viri huc veniunt et manent.

Hi viri qui venerunt erant validi et multa intellegebant. Vias longas et latas fecerunt, sed hodie non sunt satis multae neque satis latae. Terram facimus et in terra nova vias novas facimus. Illi viri tecta magna et pulchra aedificaverunt. Nos ubique haec tecta rapimus et delemus et aedificia magna aedificamus. Etiam nunc barbari celantur in urbe nostra et cives miseri sunt. Nos tamen eos non oppugnamus neque illi castra quae expugnare possumus habent. Cives bonos tamen habemus et tandem hi cives boni excitabuntur et nos illam gentem malam ex urbe nostra magna cum laetitia mittemus.

29

Exercitus noster reat in castris. Mane erat. Vigiles erant in moenibus. Undique prospectabant. Mox vigil militem in equo portatum videbat. Miles celeriter veniebat. Deinde clamor factus est. Milites properaverunt. Mox galeae erant in capitibus, scuta et gladii erant parata, pila erant in manibus. Dux est prope portam. Tandem miles appropinquat. Insignia quae galeam ornant monstrant eum amicum esse. Insignia non celat. Hic est nuntius qui ex finitima gente venit. Huc venit quod gens est perterrita. Cives eius gentis non sunt ignavi sed barbari veniunt et cives sine sociis non pugnare audent. Est flumen prope urbem et barbari navigia non habent. Haec est causa morae parvae. Sed mox ad urbem venient.

Dux noster excitatur. Paucos milites vocat. Milites vocati veniunt et colloquium habent. Tandem constituunt exercitum mittere. Dux partem exercitus nostri secum ducere constituit. Partem in castris relinquit. Circum moenia castrorum milites vallum aedificabunt. Vallum aedificatum castra validiora faciet. Exercitus et dux arma rapiunt. mox sunt parati. Agmen faciunt. In primo agmine sunt dux et nuntius. Deinde agmen se movet. Iter non longum dux et exercitus facient et mox in finibus finitimae gentis erunt. Ibi magnum impetum facient et auxilium dabunt. Barbari urbem non expugnabunt. Nos hic relicti laborabimus et castra tuta faciemus.

30

Heri ego et Marcus eramus nuntii. Epistulam a patre meo ad finitimum portavimus. Iter erat longum. Per agros, trans flumen, ad montes ubi finitimus habitabat ivimus. Pars itineris erat grata. Ubi, autem, defessi eramus iter non facere constituimus. Diu prope montem parvum sedimus. Tum quietem in hoc loco idoneo cepimus. Subito agmen exercitus magni vidi. Ex portis moenium veniebat. Agmen erat longum et ad hunc montem veniebat. Auxilium vocare non poteram quod non validus eram, et clamores facere non poteram. Dux exercitus hoc dixit: «Hic locus est idoneus castris. Hic manebimus. Vallum facite et, vigiles, prospectate. Undique sunt hostes».

Perterritus nunc eram et mecum hoc dixi: «Dux me non videt. Arbor me celat. Silebo et ille me non videbit. Nocte montem relinquam et mox tutus domi ero».

Subito dux appropinquavit et me vidit.

«Ecce! Hic, milites, non est civis noster. Non est Etruscus. Romanus est. In illa urbe habitat. Urbs appellatur Roma. Illam urbem occupare cupimus. In illam impetum faciemus. Vitam huius pueri non servabimus. Illum ad summum montem portate et ibi corpus eius relinquite. Mox urbem vastabimus et magnam praedam domum portabimus. Alios cives necabimus. Properate». Ita dux dixit.

Dux ipse gladium rapuit. Subito ex ulteriore monte clamores auditi sunt. Signa exercitus Romani videbantur. Magnam laetitiam sensi.

«Dei me servabunt», dixi, «qui olim Romam ab hostibus servabant».

Etrusci perterriti me reliquerunt et arma paraverunt. Clamores eorum me excitaverunt. Undique circumspectavi sed nulla signa vidi. Nulla castra, nulli hostes, nullus dux erat prope.

«Ubi sumus?», rogavi.

Marcus quoque excitatus est. Ei omnia narravi. Tum epistulam vidimus. Tempus erat currere quod necesse erat epistulam finitimo ante noctem dare.

«Vidistine fortem Horatium?», rogavit Marcus. «Olim Roma virtute Horati servata est. Dei auxilium suum dederunt. Virtus huius Romani per multas terras nota est».

«Hoc scio», respondi, «quod heri fabulam de proeliis quae inter Etruscos Romanosque pugnata sunt legi».

Mox erat finis itineris et ubi epistulam finitimus acceperat, domum ivimus.

31

Exercitus imperatorem unum habet. Sunt multi duces. Imperator imperat; duces parent. Deinde duces imperant et reliqui milites parent. In exercitu sunt multae legiones. Circiter tria milia militum «legio» appellantur. Idem imperator omnes legiones quae in exercitu sunt ducit, sed una legio unum ducem habet; itaque in exercitu sunt multi duces. Imperator bonus semper hostes vincit quod milites eum amant et laeti eunt ubi ducit. Semper bonus imperator castra in loco idoneo ponit et numquam milites in locum iniquum ducit. Ubi pugnat, proelium numquam est in loco iniquo. Imperator ipse non est deus, sed est vir qui virtutem multam habet et multa scit et multa putat. Si periculum est magnum, imperator ipse milites ducit. Tum milites fortiter pugnant et vincunt.

Olim erat malus imperator. Nemo eum non bonum esse putavit, sed bona consilia non cepit. Castra non in summo monte posuit sed sub monte. Trans flumen quod prope castra erat in ulteriore ripa erant hostes fortes. Bonus imperator hos hostes duxit. Copias suas divisit. Aliae legiones in castris manserunt. Alias legiones trans flumen circum montem ad summum montem duxit et hae subito de monte cucurrerunt. Per nivem cucurrerunt. Exercitum hostium vicerunt et castra expugnaverunt. Multa milia militum necata sunt et reliqui se in fugam dederunt. Magna erat praeda quam hostes ceperunt. Ab eodem imperatore numquam iterum ille exercitus ductus est quod imperator bonus non erat.

32

Legio est pars exercitus sed legio ipsa in multas partes divisa est. Imperator totum exercitum ducit; legatus legionem ducit. Vir qui unam ex partibus legionis ducit est centurio. Temporibus antiquis illa pars quam centurio duxit circiter centum milites habebat. Postea eadem pars non tam multos milites habebat.

Olim legatus et centurio in eodem proelio pugnabant. Proelium erat grave quod locus ubi legio stabat erat iniquus et legio sine periculo ad hostes procedere non poterat. Hostes qui erant in loco idoneo, in summis montibus, exspectabant. Post legionem et ante legionem erant hostes. In loco iniquo inter montes manebat legatus et cum militibus exspectabat. Media nocte hostes a tergo castra oppugnabant. Ante castra hostes stabant. Legatus procedere non audebat. Tandem legatus graviter vulneratus est et ab hostibus captus est. Non iam in castris suis legatus manebat, sed cum hostibus in castris laborabat.

Sed comes legati, centurio bonus, legionem ad proelium novum excitavit.

«Necesse est legatum nostrum ab hostibus servare», inquit centurio. «Ego nocte ad castra hostium modo agricolae ibo. Modo socii hostium ibo et auxilium rogabo. Nemo me esse hostem sciet. Ita dicam: «Agri mei ab legione vastantur. Tectum meum paene deletum est. Auxilium postulo. Legio non est parata et vos non exspectat. Ego et cives reliqui vobiscum eam oppugnabimus». Tum hostes ad castra nostra procedent et vos eritis parati. Celeriter oppugnate et mones hostes aut graviter vulnerabuntur aut interficientur». Ita centurio dixit. Ita consilia sua cepit.

Solus agricolae modo centurio ad castra inimica processit. Quidam vigil hostium qui in moenibus stabat centurionem in castra duxit. Imperator fabulam centurionis audivit, et ubi consilium scivit cum circiter mille militibus e castris ad legionem iter fecit. Legatus et comes eius ab hostibus non visi alia via properaverunt. Fuga eorum ab imperatore non nota erat. Iam legio omnia paraverat et ad hostes processit. Subito legio sub monte oppugnavit et hostes non parati victi sunt. Fuga hostium erat grata legioni.

Postero die legatus centurionem ad se vocavit. Tum ei praemium dedit. Postea cives centurionem magna cum laetitia exceperunt. Praemium erat corona centurioni grata. In caput eius posita est. Hoc modo civitas laetitiam suam monstravit.

33

Olim ad tectum magnum prope Romam venerunt latrones. Hi latrones erant saevi et praedam, maxime pecuniam, cupiverunt. Omnes qui se defenderunt interficere voluerunt. Hastas tulerunt quas iecerunt. His multos graviter vulneraverunt et omnes eos timuerunt. Hi latrones centurionem habuerunt, fuerunt enim circiter centum latrones, sed non omnes unum tectum oppugnaverunt. In partes divisi sunt.

Ubi ad hoc tectum venerunt, dominus servos ad se vocavit et gladiis et pilis et hastis et saxis latrones exceperunt. Fortiter omnes tectum defenderunt. Paene bellum gesserunt. Dominus erat imperator, nam legatus in exercitu Romano fuerat et bellum bene scivit. Cum paucis comitibus inter latrones processit et gladio suo multos interfecit. Comites eius erant fortes quod ipse fortis erat. Ubi hoc bellum cum latronibus diu gestum est et servi quoque saxis et telis multos vulneraverunt, latrones ex suis finibus expulerunt.

«Is servus qui centurionem latronum interficiet», inquit dominus, «coronam habebit et eum liberum faciam. Si civitas latrones non vincere potest, nos ipsi eos expellemus».

Multi servi se fortes probaverunt et quidam centurionem vulneravit sed nemo eum interfecit. Ubi expulsus est, latrones convocavit et omnes discesserunt. Si vir scuto se defendit et bona tela fert et a comitibus suis quoque defenditur, difficile est eum interficere.

Ubi latrones discesserunt, dominus servos convocavit. Multi a latronibus vulnerati erant sed nemo graviter vulneratus est, et nemo interfectus est.

«Vos laudare volo», inquit dominus, «bene enim hoc bellum gessistis. Celeriter latrones expulistis. Malis telis bene tectum defendistis. Boni servi estis. Cras cenam magnam habebitis».

34

Heri prope mare iacebamus, ego et Cornelius, comes meus. In gramine iacebamus. Pulchrum erat gramen. Nullum sonitum hominum audiebamus. Sonitum solum maris audiebamus. Umbra arboris erat nobis grata quod aestas erat et post iter longum defessi eramus. Ubique in terra erat pax. Sed pax numquam est in mari. Mare semper se movet. Mare spectabamus. Neminem videbamus, quamquam naves videre poteramus.

Mox nos somno gravi dabamus. Hoc non erat difficile. Subito sonitum pedum audivi. Undique per gramen circumspectavi. Ut animalia hostes suos spectant, sic ego per gramen hostes meos spectavi. Sub umbra saxi latronem vidi et mox prope saxum alii, comites eius, videbantur. Hastas ferebant. Me armis defendere non poteram quod nulla arma tuleram. A saxo latrones expellere volebam sed non solus hoc facere poteram.

Comitem meu vocavi sed Cornelius ipse discesserat. Auxilium maxime volebam. Latrones ab hoc loco expellere volebam.

«Si cum latronibus bellum geram», ut putabam, «bellum sine hasta atque gladio geretur. In tanto periculo esse non cupio».

Latrones bene muniti sunt. Ante saxum erat mare. Post saxum ripa altissima illum locum muniebat. Difficile atque periculosum erat latronibus appropinquare. Diu exspectavi. Nocte saxo appropinquavi et latrones praedam spectantes vidi. Neminem sonitum pedum meorum audire volebam. In gramine in ripa post saxum iacebam. Ita enim videri non poteram. Verba virorum audivi. Consilium eorum audivi. Tectum patris mei oppugnare constituebant. Tum maxime timebam. Tantum erat periculum.

«Necesse est», inquam, «patrem monere. Nuntius ero». Sed pedes mei moveri non poterant. Subito oculi mei aperti erant. In somnum me dederam. Ubique erat pax. Hic Cornelius quoque iacebat. Oculi eius quoque aperti erant.

«Cur, amice», inquit, «tantam curam in oculis tuis video?».

Totam fabulam narravi.

Postea ad saxum erravimus sed ibi nemo erat. Mox tempus erat domum ire. Celeriter properavimus.

35

Diu Romae reges erant. Rex omnia fecit. Erat imperator exercituum et omnes rexit. Imperium summum habebat. Mox tamen rex non bene imperium gessit et officium neglexit et populum pressit. Populus erat iratus et statim regem expulit. Deinde civitas res publica facta est et duo consules imperium habebant. Erant alii magistratus quoque. Quaestor pecuniam gessit. Si umquam magistratus officium bene gessit, populus huic magistratui aliud et altius officium dedit. Si erat malus magistratus et populum pressit, numquam iterum officium habuit. Mox non iam populus magistratus petivit sed magistratus officia petiverunt. Tum non tam boni erant magistratus. Felix est ea civitas quae nullos nisi bonos magistratus habet! Ut Roma erat tanta civitas, scio Romam multos et bonos magistratus habuisse.

Hic consul est vir saevus. Officium neglegit, urbem neglegit. In urbe est neque gramen neque flores neque arbores quae umbram dant. Nova et pulchra aedificia non aedificat. Neminem nisi se amat. Urbem non munit; si hostes venient, facile erit urbem expugnare. Res quas consul facit sunt malae. Imperium solum sibi vult. Populum sub pedibus suis premit. Cur populus non hunc consulem expellit? Populus se in somnum dedit. Ut viri qui dormiunt, nihil faciunt. Hic consul est hostis publicus. Auxilium date, cives. Hunc consulem malum ex urbe expellite.

36

Olim quidam milites castellum tenuerunt quod erat prope pontem qui erat in flumine magno. In castello erat neque ullus magistratus rei publicae neque dux qui magnum imperium habuit. Erat nullus dux nisi centurio. Centurio tamen erat fortis miles et si umquam periculum aderat, centurio officium suum non neglexit. Hoc tempore centurio scivit hostes appropinquare. Hoc autem per exploratores quos miserat cognovit.

Exploratores celeriter centurionem petiverunt. «Magni numeri hostium veniunt», inquiunt. «Mox aderunt et nos graviter prement. Hi hostes nos premere possunt quod tam multi veniunt. Semper felices sunt; itaque semper per multos annos in proeliis vicerunt et nos sumus pauci».

Centurio paucos milites habuit. Virtutem autem hostium cognovit sed, quod fortuna fortes iuvat, pugnare fortiter constituit. Suas copias in duas partes divisit quamquam paucae erant. Alteram partem intra moenia manere iussit. Alteram partem autem post arbores longe a castello latere iussit. Ubi hostes, circiter septem milia militum venerunt, cum comitibus qui intra castellum erant centurio celeriter ex castello cucurrit, hostes statim oppugnavit, eos reppulit. Hostes erant fortes et discedere non voluerunt sed, quod tam celeriter centurio venit, repulsi sunt. Ut hi hostes discedebant, milites qui latebant subito eos oppugnaverunt. Necesse erat igitur hostes pugnare cum eis qui a tergo venerunt et cum eis quoque qui erant ante ipsos. Eodem tempore ex utrisque partibus oppugnati sunt. Multi milites centurionis reppulerunt, deinde per fugam salutem reppererunt, sed multi interfecti sunt.

Ubi hostes discesserunt, utraque pars militum ad castellum ivit. Centurio omnes laudavit et quod omnibus salutem tulit omnes senserunt centurionem bene regere.

37

Haec est insula ubi exsul paene solus habitat. Amicos suos non videt. Quando est hostis, exsul est et hic exsul numquam iterum patriam videbit. Septem annis antea in hunc locum pervenit. Magistratus patriae, viri magna vi, exsulem domum venire non sinunt quod olim ipse hostem patriam intrare sinebat. Tum erat victoria hostium qui diu intra fines patriae manebant. Hic vir erat non sapiens at perfidus. Cives sapientes salutem patriae cupiunt. Nunc exsul nihil habet. Patriam, amicos, domum, patrem, matrem non videt. Semper, autem, se iterum domum iturum esse sperat. In numero hostium civitate habetur.

Hoc modo vir exsul factus est: Olim patria diu cum hostibus pugnaverat. Uterque exercitus, bello defessus, pacem cupiebat. Milites officia neglegere et domum ire paene parati erant, sed uterque exercitus victoriam cupiebat.

«Quo modo pax esse potest sine victoria?», rogavit magistratus maximus.

Milites vocem magistratus audiebant et diutius in bello manebant. Pauci milites, autem, magistratus patriae non laudabant. Apud eos erat exsul, explorator bonus, qui interdum consilia hostium cognoscebat.

«Quo tempore erit finis belli?», explorator cum aliis militibus inquit. «Nisi mox finis erit, salutem fuga petam».

Paucis diebus postea explorator e castris iit. Flumen exercitum exploratoris ab altero exercitu divisit. Trans poten properavit et noctu in castellum hostium pervenit. Scutum et galeam et alia tela hostium portavit et non cognoscebatur. Mox ille et unus ex hostium exploratoribus erant amici. Uterque bello defessus pacem petivit. Mox consilium ceperant.

«Pecuniam tibi dabo», inquit hostis, «si consilia exercitus tui narrabis. Quantam pecuniam postulas?».

Postera nocte duo exploratores diu prope pontem latebant. Exercitus hostium oppugnare erat paratus. Consilia exercitus patriae cognita erant. Mox tela coniciebantur et primo milites patriae repellebantur, sed victoria hostium non erat longa. Duces militum patriae de exploratore perfido iam cognovit et consilia nova ceperunt. Multas horas erat pax inter duos exercitus. Exercitus patriae tandem iterum multa tela coniciebat et hoc modo hostes qui nihil horum consiliorum cognoverat superati sunt.

«Quando hic explorator perfidus fuit, eum capiemus et ad insulam mittemus», inquiunt cives post victoriam. «Eum in patria manere sinere non possumus. Vocem eius iterum audire in animo non habemus. Exsul erit et longe a patria habitabit. Nisi exsul erit, hic vita eius in periculo erit».

Itaque hic vir solus in insula manet et in numero hostium habetur.

38

Olim erant duo fratres. Alter erat vir magna vi. Sapiens erat et amicus fidus nobilisque, at a fratre non amabatur. Agricola erat. Diu diligenterque laboraverat et a finitimis maxime amabatur. At alter frater, vir perfidus et iniquus, neque tectum habebat neque ab amicis amabatur. Fratrem qui agros et multos equos et tectum et filios filiasque habebat is vir numquam laudabat. Omnes has res frater perfidus desiderabat et ipse non habebat. Vir perfidus erat servus. Res domini, autem, non diligenter curabat.

Non saepe alter frater alterum videbat quod erant tanti inimici. Olim autem, ubi multi agricolae servique in oppido conveniebant, hi duo fratres quoque ibi erant. Alter, vir sapiens, alterum salutavit. At servus non respondit et iratus videbatur. Postea, ubi frater sapiens sero ab oppido redibat, solus per silvam ambulare coepit. Subito vocem audivit. Se vertit at nihil vidit. Iterum ambulare coepit. Usque ad pontem pervenerat. Breve tempus hic manebat. Subito in conspectu erat figura fratris eius, servi. Usque ad pontem servus venit et, «Si flumen transire audebis», inquit, «te occidam. Mihi pecuniam da. Quantam tecum habes?».

Conspectus fratris eius non erat gratus agricolae, cuius tela domi erant. Secum hoc dixit: «Quo modo me defendam? Quantum est periculum! Quando iterum in loco tuto ero?».

Tum vir sapiens fratri totam pecuniam dedit et, «Pecuniam tibi do», inquit. «Noli me occidere. Me domum redire sine. Es frater meus et tibi auxilium dabo». Sed hae res non erant gratae servo qui telum subito cepit et impetum facere coepit. Agricola, autem, se vertit et ubi saxum reppererat hoc in caput fratris coniecit. Servus vulneratus at non occisus est. Victoria erat agricolae. Sero domum redibat fratrem vulneratum portans.

Post multos dies servus iam validus, «Ad dominum meum», inquit, «redire non cupio, at tecum manere. Mihi vitam bonam monstravisti. Tu es amicus meus. Numquam iterum me tibi perfidum futurum esse spero».

Agricola tandem fratrem manere sinebat. Non iam erat servus exsul a tecto fratris sui et usque ad finem vitae servus bonus erat.

39

«Per multos annos centurio fui. Antea fui miles qui cum aliis militibus pugnabam. Saepe eis diebus eram vigil. Vigiles vesperi in moenibus disponebantur. Nihil in bello tam necesse est quam vigiles boni. Nox in quattuor partes «vigilias» vocatas dividitur. Per omnes vigilias vigiles prospectant. Si hostes visi sunt, vigiles clamoribus magnis comites incitant. Omnes tum tela omni genere sumunt et hostes repellunt. Multas noctes primi vigiles prima vigilia conveniunt, per tota moenia disponuntur, usque ad vigiliam secundam manent; tum alii hos succedunt, his deinde ab aliis tertia vigilia succeditur et sic nox it, sed hostis nullus videtur.

Si nocte hostes castra oppugnant, semper magna vi impetum faciunt. Si possunt, milites a moenibus pellunt, ad moenia currunt, portas frangunt. Secures secum portant et non gladiis sed securibus portas caedunt. Deinde gladiis et telis omni genere pugnant. Interea etiam omnes qui sunt in conspectu securibus occidunt. Numquam terga vertunt si homo aut praeda ullo genere est relicta.

Ubi omnes occisi sunt aut capti sunt et praeda in unum locum portata est, praedam secum portant et ad castra sua transeunt. Saepe redeunt et tandem omnem praedam secum ferunt.

Ad tectum meum mecum veni. Noli hic manere. Apud me est securis quam in quodam proelio cepi. Apud nullum alium hominem est scuris tam antiqua. Hanc securim ex loco sumam et eam tibi ostendam, deinde iterum ad locum restituam. Mecum veni».

Laetus ego, puer parvus, cum nobili viro ii. Laetus securim spectavi. Diu mansi et fabulas audivi. Bella antiqua intellegere coepi. Sero tectum reliqui et domum meam redii.

40

Pro comitibus suis fortis eques stetit et hoc dixit: «Nos sumus cives qui in regno habitamus. Rex qui non hic habitat imperium in hoc regno habet. Nos regi omnia quae petit damus et multos annos dedimus. Omnia imperata regis facimus. Interea quid rex nobis dat? Quid recipimus ex rege? Honoremne an iniuriam recipimus? Utrum vult rex? Pacem? An bellum? Quid nos facere debemus? Quid facere possumus? Apud me sunt tela. Haec tela sumam. Vos quoque tela capite. Nolite ad loca eorum ea restituere. Pro civibus usque ad finem vitae pugnabimus!».

Ex illo loco exierunt illi cives et magna vi pugnare coeperunt. Tum bellum grave inceptum est. Castella et castra regis cives circumvenerunt et ignibus deleverunt. Numquam cives se receperunt at semper milites regis fugerunt. Vigiles dispositi sunt; alter vigil alterum successit (vigilias non habuerunt quod non erant Romani); pontes fracti sunt et securibus caesi sunt. Omnia genera telorum cives habuerunt quod pauci cives milites fuerant ubi bellum inceptum est. Cives urbis huius pacem amaverant. Tamen quamquam milites non fuerant, cives validi fuerant et mox milites boni facti sunt. Diu pugnatum est. Tandem cives vicerunt et hodie nos sumus liberi quod eques fortis hoc dixit: «Rex nobis non benignus est. Liber ero aut moriar».

Saturnalia

Romae, temporibus antiquis, septimus dies non erat dies quietis. Semper viri et feminae laborabant. Sed saepe feriae erant. Tum viri non laborabant sed multum edebant et multum bibebant et ad ludos ibant. Pueri et puellae ad scholam non ibant.

Magnae feriae erant mense Decembri et «Saturnalia» appellabantur. Per has ferias nullus laborabat. Servi non laborabant et togas habebant et per vias ambulabant. Omnes erant laeti et per vias «Io Saturnalia! Io Saturnalia!», exclamabant. Omnes amicis dona dabant. Dona erant cerei. Multi cerei in tectis claras flammas dabant. Primo hae feriae per tres dies manebant. Dies erant ante diem XVI Kalendas Ianuarias, ante diem XV Kal. Ian., a.d. XIV Kal. Ian. Postea hae feriae septem dies manebant.

Pueri et puellae erant laeti per ferias. Pueris et puellis quoque dona dabantur. Dona erant sigilla. (Sigillum est parvum. Factum est ex terra. Parvi pueri et puellae sigilla amant). Dies cum sigilla dabantur «Sigillaria» appellabantur.

Per Saturnalia omnes alios amabant, omnes erant amici. Omnes cenas magnas parabant ubi servi edebant et domini cenam dabant. Omnes erant benigni, omnes erant laeti.

Nunc nos quoque mense Decembri ferias habemus. Dies paene habemus quae erant feriae Romanorum antiquorum. Multa facimus quae Romani faciebant. Dona damus et sumus benigni et laeti. Nos ferias habemus quod Christus natus est.

Fuente del texto

A New Latin Primer, de Mima Maxey y Marjorie J. Fay, es una obra en dominio público. Puedes descargarla en pdf desde Archive.org.